බුදු දහමේ චිරස්ථිතියට අනුපමේය මෙහෙවරක් කළ ආයතන අතුරින් සමස්ත ලංකා බෞද්ධ මහා සම්මේලනයට හිමි වන්නේ ප්‍රමුඛස්ථානයකි. අද වන විට වසර සියයක් සපුරා ඇති සමස්ත ලංකා බෞද්ධ මහා සම්මේලනය ආ ගමන් මඟ ගැන එහි වත්මන් සභාපති ජගත් සුමතිපාල මහතා විසින් දක්වන ලද අදහස් ඇසුරින් මේ ලිපිය සකසන ලදී.
මෙරටට නිදහස ලැබීමට පෙර සිංහල ජාතියට හා බුදු දහමට අත්ව තිබූ ඛේදනීය තත්ත්වයෙන් මුදා ගෙන මව්බිමත්, සම්බුද්ධ ශාසනයත් සුරක්ෂා කරමින් අනාගත පරපුරට නිර්මල බුදු දහම ලබා දීමේ වගකීම බාර ගනිමින් 1919 වසරේ දෙසැම්බර් මස 21 වැනිදා ආචාර්ය සී. ඒ. හේවාවිතාරණ මහතාගේ මූලිකත්වයෙන් සමස්ත ලංකා බෞද්ධ මහා සම්මේලනය ආරම්භ කෙරිණි. ලෝකවාසී බෞද්ධ ජනතාව එකම සංවිධානයක් යටතේ එක්සත් කරමින් බුදු දහම සුරක්ෂා කිරීම බෞද්ධ මහා සම්මේලනයේ එකම අරමුණ විය. එහි පළමු සාකච්ඡාව ශ්‍රීමත් දොන් බාරොන් ජයතිලක මහතාගේ සහභාගීත්වයෙන් කොළඹ ආනන්ද විද්‍යාලයේ දී පවත්වන ලදී. සම්මේලනය සමාරම්භයේදී ශ්‍රී ලංකාව පුරා පිහිටුවා ඇති තරුණ බෞද්ධ සංගම්හි කටයුතු ක්‍රමානුකූලව හා විධිමත්ව පවත්වාගෙන යෑමට කටයුතු කරන ලදී. මේ සම්මේලනය කාලාන්තරයක් තිස්සේම නිහඩ සේවාවක් සිදු කරන ලදී. විශේෂයෙන්ම බෞද්ධ මහා සම්මේලනයට සියවසක ඉතිහාසයක් අභිමානවත්ව සැමරීමට හැකියාව ලැබීමෙන්ම පෙනී යන්නේ එහි ඇති කාර්යසාධන කාර්යක්ෂමතාවයයි. ඵලදායී ලෙස අරමුණු සාක්ෂාත් කර ගැනීම සඳහා විවිධ ක්ෂේත්ර නියෝජනය වන පරිදි සම්මේලනයේ ජාතික සභා කිහිපයක්ම පිහිටුවා ගන්නා ලදී.
මෙම ජාතික සභා මගින් සුවිශේෂ සේවාවන් රාශියක් සිදු කරන ලදී. ඒ අතර ආගමික හා සංස්කෘතික කටයුතු, තරුණ ක්‍රියාකාරකම්, සාමාජික සංවර්ධනය, ප්‍රචාරණය, පර්යේෂණ සහ අන්තර්ජාතික කටයුතු සඳහා ක්‍රියාකාරී ලෙස සම්බන්ධ වීමද වේ. මේ සියලු සභාවන් නිරන්තරයෙන් රැස් වී සමාජ, අධ්‍යාපන, සුභසාධන කටයුතු සංවිධානය කිරීම සහ ප්‍රවර්ධනය කිරීම වෙනුවෙන් කැප වී ක්‍රියා කරනු ලබයි.
සියවස් සැමරුම නිමිත්තෙන් පවත්වනු ලබන විශේෂ උත්සවය මේ මස 21 වැනිදා පෙරවරු 9.00ට කොළඹ බණ්ඩාරනායක සම්මන්ත්‍රණ ශාලාවේදී ත්‍රෛයිනිකායික මහ නාහිමිවරුන්ගේ මූලිකත්වයෙන් සිදු කෙරෙන අතර ප්‍රධාන ආරාධිතයා ලෙස ජනාධිපති ගෝඨාභය රාජපක්ෂ මහතා හා අග්‍රාමාත්‍ය මහින්ද රාජපක්ෂ මහතාද සහභාගි වේ. එහිදී සියවස් සමරුව වෙනුවෙන් මුද්දරයක්ද නිකුත් කෙරේ. එමෙන්ම එදින සවස බණ්ඩාරනායක සම්මන්ත්‍රණ ශාලාවේදීම සම්මේලනයේ ළමා සුරැකුම් මධ්‍යස්ථානවල දරු දැරියන් විසින් පවත්වනු ලබන මිණි මුතු කලා ප්‍රසංගය පවත්වනු ලැබේ.
22 වැනිදා පෙරවරුවේ මානෙල්වත්ත නාගානන්ද විශ්වවිද්‍යාලයේදී සමස්ත ලංකා බෞද්ධ මහා සම්මේලනයේ හා ලෝක තරුණ බෞද්ධ සම්මේලනයේ සියලු සාමාජිතයින් එක්ව එහිදී නායකත්වය පිළිබඳව වැඩමුළුවක් පවත්වනු ලැබේ.
එසේම එදින පස්වරුවේ ලෝක බෞද්ධ විශ්වවිද්‍යාලයේ ප්‍රධානී අනිල් ශාක්‍යා හිමියන්ගේ මූලිකත්වයෙන් මෙරට සියලු විශ්වවිද්‍යාලවල බෞද්ධ අධ්‍යයනයන්ට සම්බන්ධිත ආචාර්ය මහාචාර්යවරුන් එක්ව විශ්වවිද්‍යාලයන්හි බෞද්ධ හා පාලි අධ්‍ය්‍යනය පිළිබඳව විශේෂ වැඩමුළු සාකච්ඡාවක් පවත්වුන ලබන අතර එහිදී අන්තර්ජාතිකව ථෙරවාදී ධර්මය පිළිබදව විෂය නිර්දේශ සකස් විය යුතු ආකරය ගැන සාකච්ඡා කරනු ඇත. ඒ අනුව ඉදිරියේදී මෙරට විශ්වවිද්‍යාලයන්හි පාලි හා බෞද්ධ විෂයන් ගේ විෂයමාලාව සංශෝධනය වීමට වනු ඇත. එදිනම රාත්‍රී සම්මේලනයෙදී පිරිත් දෙසුමක් හා 23 වැනිදා භික්ෂූන් වහන්සේ සියනමක් විෂයෙහි දානමය පින්කමක් පැවැත්වේ. ලෝක බෞද්ධ සම්මේලනයේ සාමාජිකයින් 40ක් මේ වැඩසටහන සදහා පැමිණෙන අතර 21 වැනිදා පැවැත්වෙන උත්සවයේදී වසර 100ක කාලයක් සම්මේලනය හා එක්ම කටයුතු කළ තරුණ බෞද්ධ සංගම් 10කට විශේෂ ඇගැයීම්ද සිදු කෙරේ. එමෙන්ම මේජර් ජනරාල් (විශ්‍රාමික) ජාලිය නම්මුනි හා ආචාර්ය ප්‍රණීත් අබේසුන්දර මහත්වරුන් විශේෂ ඇගැයීමකට ලක් කෙරේ.
සියවස් සමරුවේ තේමාව වී ඇත්තේ ‘ශාසන සනාතන ශතකාභිමානය‘ යන්න වන අතර සම්මේලනයේ වසර 40කට අධික කාලයක් සාමාජිකත්වය දරා ඇති යුද්ධය නිමා කළ අග්‍රාමාත්‍ය මහින්ද රාජපක්ෂ මහතාට විශේෂ ප්‍රණාම සම්මානයක්ද මෙහිදී ලබා දෙනු ඇත.
බෞද්ධ මහා සම්මේලනයට තම කාලයව ධනය ශ්‍රමය වැය කරමින් කටයුතු කළ සභාපතිවරු අතර මහාචාර්ය ඇම්.බී. ආරියපාල, ශ්‍රීමත් ඩී. බී. ජයතිලක, ඇෆ්.ආර්. සේනානායක, සී. ඩබ්ලිව්. ඩබ්ලිව් කන්නන්ගර, එච්. ශ්‍රී නිශ්ශංක, මහාචාර්ය ජී. පී. මලලසේකර, සී. බටුවන්තුඩාවේ, ශ්‍රීමත් ෆැන්සිස් මොලමුරේ වැනි විද්වත්හු වෙති. වසර 100ක කාලය තුළ සභාපතිනිය ලෙස කටයුතු කර ඇති එකම තැනැත්තිය ආචාර්ය මිලිනා සුමතිපාල පමණි.
සම්මේලනය මගින් ව්‍යාපෘති රැසක් මේ සියවස තුළ ක්‍රියාත්මක කර ඇති අතර අද දක්වා බෙහෝ ව්‍යාපෘති අඛණ්ඩව සිදු කර ඇත. විශේෂයෙන්ම දෙමාපිය රැකවරණය අහිමි දූ දරුවන්ට රැකවරණය සහ පෝෂණය ලබා දෙමින් ඔවුනට නිසි අධ්‍යාපනයක් ලබා දීමේ අරමුණින් දිවයින පුරා ළමා සුරැකුම් නිවාස 17ක් මේ වන විට බෞද්ධ මහා සම්මේලනය මගින් පවත්වාගෙන යනු ලබයි. එමෙන්ම ජ්‍යෙෂ්ඨ පුරවැසි නිවාස සහ ගිලන් භික්ෂු විවේකාශ්‍රම 7ක් ද පවත්වාගෙන යයි.
ඊට අමතරව බුදු දහම රැක ගැනීම පිණිස අධ්‍යාපන ශිෂ්‍යත්ව, වෘත්තීය පුහුණු, ආපදා සහන, පුරාවිද්‍යාත්මක ස්ථාන ආරක්ෂා කිරීමේ වැඩසටහන් ආදී විශේෂ ව්‍යාපෘති රැසක් ද මේ වන විට බෞද්ධ මහා සම්මේලනය ක්‍රියාවට නංවා ඇත.
විශේෂයෙන්ම බෞද්ධාගම තවත් සිසවස් ගණනාවක් පවත්වා ගැනීම පිණිස 1945 වසරේදී ත්‍රිපිටකය සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කිරීම මෙහිලා පැසසිය යුත්තකි. මහාචාර්ය ගුණපාල මලලසේකර මහතා සභාපතිත්වය දෑරු කාල පරිච්ජේදය තුළ ත්‍රිපිටකය පාලි භාෂාවෙන් සිංහල භාෂාවට පරිවර්තනය කිරීම සඳහා වන “ත්‍රිපිටක භාරය” සංස්ථාපනය කරන ලද අතර 1945 පෙබරවාරි මස 04 වන දින එනම් නිදහස ලැබීමට හරියටම වසර 3කට පෙර එහි පළමු කොටස වන “දීඝ නිකාය” පරිවර්තනය කර ප්‍රකාශයට පත් කරන ලදී.
අප පෙර කී ළමා සංවර්ධන මධ්‍යස්ථාන ආරම්භයද 1945 දක්වාම දිව යන්නකි. ප්‍රථම ළමා නිවාසය වන්නේ බියගම පිහිටි විහාරමහාදේවී ළමා සංවර්ධන මධ්‍යස්ථානයයි. දැරියන් 20කගෙන් එය ඇරඹුණු අතර මේ වන විට ළමා 15,000කට වැඩි දු දරු පිරිසක් නැණ ගූණ බෙලෙන් පිරිපුන්ව සමාජ ගත කරන්නට සම්මේලනයට හැකියාව ලැබී ඇත.
1950 වසරේ ලෝක බෞද්ධ සම්මේලනය පිහිටුවීම සමස්ත ලංකා බෞද්ධ මහා සම්මේලනය ලද විශාලතම ජයග්‍රහණයක් වන්නේ රටවල් 29ක විදේශිය නියෝජිතයන් 129 දෙනෙකු ඒ සදහා සහභාගි වීම නිසාය. විශේෂයෙන්ම 1950 සිට 1958 දක්වා ලෝක බෞද්ධ සම්මේලනයේ ප්‍රධාන කාර්යාලය කොළඹ පිහිටුවා තිබීමෙන්ම එහි සාර්ථකභාවය මැනවින් පෙනී යයි.
1954 අප්‍රේල් මස 02 වන දින බෞද්ධ තොරතුරු සහ විමසීම් කවුන්සිලය පිහිටුවීම සහ තවත් කමිටු සහ කොමිෂන් සභා පිහිටුවීමද සම්මේලනය විසින් ඉටු කළ තවත් වැදගත් මෙහෙයකි. එහි අරමුණ වුයේ ශ්‍රී ලංකාවේ එවකට පැවැති තත්වය පිළිබඳ තොරතුරු පරීක්ෂා කර මෙරට බෞද්ධයන්ට බෞද්ධාගමික පරිසරයක් යටතේ ධර්මානුකුලව ජිවිතයක් ගත කළ හැකි වීමට කුමන අවශ්‍යතාවයන් සම්පූර්ණ කළ යුතු යන්න වාර්තාවක් සැපයීමයි.
මෙරට ප්‍රථම වෙසක් කලාපය ආරම්භ කරන ලද්දේද බෞද්ධ මහා සම්මේලනය විසිනි. ඒ 2002 වසරේදී ආචාර්ය මිලිනා සුමතිපාල මහත්මිය සභාපතිත්වය දෑරු කාලයේ දීය.
2004 වසරේදී බෞද්ධ පුනරුදය ව්‍යාපෘතිය ආචාර්ය මිලිනා සුමතිපාල මහත්මිය විසින් ආරම්භ කරන ලද එය හරහා “ගමයි පන්සලයි” වැඩසටහන ස්ථාපනය කිරීමට සමස්ත ලංකා බෞද්ධ මහා සම්මේලනය සමත් විය. 2007 වසරේ බෞද්ධ සාහිත්‍ය උළෙල ආරම්භ කිරීම මෑත කාලයේ දී වත්මන් සභාපති ජගත් සුමතිපාල මහතාගේ දිහත් වීමෙන් ශ්‍රි ලංකාවේ ප්‍රථම වරට බෞද්ධ සම්මේලනය මඟින් බෞද්ධ සාහිත්‍ය උත්සවයක් ආරම්භ කරන ලදී. ඒ අනුව 2007 වර්ෂයේ සිට සෑම වර්ෂයකම සමස්ත ලංකා බෞද්ධ මහා සම්මේලනය විසින් උත්කර්ෂවත් සාහිත්‍ය උළෙලක් සංවිධානය කරනු ලබයි.
ලෙස 2010 වර්ෂයේ දී ලෝක බෞද්ධ සාමුහිකයේ 60 වන සංවත්සරය හා 25 වන මහා සමුළුවට සමගාමීව ලෝක බෞද්ධ සාමුහිකයේ ප්‍රථම සම්මේලනය මෙරටදී පවත්වන ලදී. එමෙන්ම සමස්ත ලංකා බෞද්ධ මහා සම්මේලනයේ විදේශ කටයුතු පිළිබඳ ජාතික සභාව විසින් සංවිධානය කරන ලද “ව්‍යාපාරයන්හි බෞද්ධ නායකත්ව පුහුණු ” යන මැයෙන් පවත්වන ලද බෞද්ධ ව්‍යාපාරික සම්මේලනය පසුගිය වසරේ ඔක්තෝබර් 16 දින බණ්ඩාරණායක අනුස්මරණ සම්මන්ත්‍රණ ශාලාවේදී පැවැත්වුණි.
ශ්‍රී ලාංකික ජනතාවගේ අයිතිවාසිකම් ආරක්ෂා කිරීම සඳහා ජාතික ප්‍රතිපත්ති සම්පාදනය සඳහා කවුන්සිලයක් 2019 පිහිටුවන ලදී. එමෙන්ම ජාත්ක ප්‍රශ්ණ සාකච්ජා කිරීම සඳහා ශ්‍රී ලංකාවේ වැඩ වසන සියලුම භික්ෂුන් වහන්සේ එක් ස්ථානයකට කැඳවා ගැනීම සඳහා සාමග්‍රී සංඝ සභාවක් පිහිටුවිමට ද බෞද්ධ සම්මේලනය සැලසුම් කරමින් සිටී.
