අවසන් කොටස
සී. ඩබ්ලියු. ඩබ්ලියු. කන්නංගර, එච්. ඩබ්ලියු. අමරසූරිය, ඒ. රත්නායක, ජොර්ජ් ද සිල්වා, ඩේවිඩ් වනිගසේකර, රාජා හේවාවිතාරණ, මේ දූත පිරිසට අයත් වූහ. ඔවුන්ගේ අභිප්‍රාය වූයේ අප්‍රේල් මස 10 දා පැවැත්වීමට නියමිතව තිබූ මල්වතු කාරක සංඝසභා රැස්වීමට තුන් නිකාය එක්ව පිරිත් කීමේ යෝජනාව ඉදිරිපත් කිරීමය. මේ වන විට රුවන්මැලි චෛත්‍යවර්ධන සමිතිය විසින් රුවන්මැලි චෛත්‍යාරාමාධිපති හිමියන් විසින් ගොඩනැඟූ පරිසරයට එරෙහිව රට තුළ විරෝධතාවක් සංවිධානය කරමින් සිටියේය. ඔවුහු 1940 අප්‍රේල් 9 දා අනුරාධපුර උසාවිය අසල මහජන රැලියක් කැඳවූහ. සිවු දිගින් පැමිණි පිරිස් එතැන රොද බැඳගෙන සිටියහ. මහා පුණ්‍යෝත්සවයක අරමුණ වෙනත් දිශානතියකට යොමු වෙමින් තිබිණි.
මේ අවස්ථාවේදී මල්වතු මහානායක හිමියන්ගේ පණිවුඩයක් රැගෙන පැමිණි සමස්තලංකා බෞද්ධ සමිති සම්මේලනයේ සභාපති ගුණපාල මලලසේකරයන් චෛත්‍යවර්ධන සමිතියෙන් ඉල්ලා සිටියේ අප්‍රේල් 11 දා තීරණයක් එන තුරු මෙම රැස්වීම නොපවත්වන ලෙසය. එහෙත් සංවිධානය කළ රැස්වීම පැවැත්විණි. පිරිස සිටියේ ආවේගයෙනි.
සමස්ත ලංකා බෞද්ධ සමිති සම්මේලනයේ සභාපති ගුණපාල මලලසේකරයන් මේ වන විට ඍජුවම අදාළ ප්‍රශ්නයට මැදිහත්ව සිටියේය. ඔහු රටේ බෞද්ධයන් වෙනුවෙන් මල්වතු මහා නා හිමියන්ගෙන් ලිඛිතව ඉල්ලා සිටියේ රුවන්මැලි චෛත්‍යයේ කොත නිරාවරණ පින්කමේදී තුන් නිකායික භික්ෂූන්ට පිරිත් කීමට අවසර ලබා දෙන ලෙසය.
තීන්දුව ලබාදීම සඳහා මල්වතු අස්ගිරි නායක හිමිවරුන් ඇතුළු සියම් නිකායික හිමිවරුන් එකතු වූයේ අප්‍රේල් මස 10 දාය. එහෙත් රුවන්මැලි චෛත්‍යාරාමාධිපති හල්මිල්ලවැවේ ශ්‍රී සුමන රේවත හිමියෝ අසනීප බව දන්වමින් එදින කාරක සංඝ සභා රැස්වීමට සහභාගී නොවූහ. අප්‍රේල් 10 රැස්වීම නොපැවැත්විණි. යෝජනාව මතු නොව, පින්කම සඳහා දින නියමයක්ද නොවිණි. බුරුම රජයේ රාජ්‍ය තාන්ත්‍රික ප්‍රදානයක් ලෙස පූජා කළ චූඩාමාණික්‍යය පිළිගැනීමේ කාරක සභාවේ ලේකම් ලෙස එදා කටයුතු කළේ රාජා හේවාවිතාරණය. ඔහු එදිනම විදුලි පණිවඩුයක් මගින් සමස්ත ලංකා බෞද්ධ සමිති සම්මේලනය ඇමතුවේය. අමතා කීවේ තුන් නිකායික හිමිවරුන් පිරිත් කීමට සහභාගී කර ගන්නේ නැත්නම් බුරුම බෞද්ධයන් ලංකාව සමග ගොඩනඟාගෙන ඇති හොඳ හිත පලුදු විය හැකි බවය.
තීන්දුවේ දෝලනය
අනතුරුව 1940 අප්‍රේල් 18 දින මල්වතු කාරක සංඝ සභාව රැස් විය. රැස්වීම විනාඩි 15 සීමා වී තිබිණි. රුවන්මැලි සෑ නායක හිමිත් ඒ සඳහා එක් විය. ගිහියන් අතරින් ඊට එක්වූයේ එවකට අධ්‍යාපන ඇමති සී.ඩබ්ලියු.ඩබ්ලියු. කන්නංගරය. තීරණය ප්‍රකාශ විය. නිකාය අනුව බෙදුණු සති පිරිත් සජඣායනා නැත. විශේෂ පින්කම් නැත. චූඩාමාණික්‍යය පලඳවා කොත නිරාවරණය කරන දිනයේ සෑම නිකායකම භික්ෂූන් එක පෙළට හිඳ පිරිත් සජ්ඣායනයට තීන්දු විය. කොත පලඳන්නට තීන්දු වන්නේ 1940 මැයි 17 ය.
රැස්වීමෙන් පසු පිටතට පැමිණි කන්නංගරයෝ මෙසේ කීහ. “මෙවැනි දේවල් සම්බන්ධව ගිහියන්ට සම්බන්ධ වී කළ හැකි වැඩි දෙයක් නෑ. මේ තීරණය සතුටුදාකය නොවේ යැයි මා හිතන්නේ නෑ.”
එහෙත් මැයි 17 කොත් පලඳන උත්සවයත් කල් ගියේය. විනයාලංකාර හිමි ඇතුළු බුරුම බෞද්ධ ප්‍රභූන් එක හෙළා ප්‍රකාශ කළේ ලංකාවේ භික්ෂූන් තුන් නිකායේ වාද නිමවා සමගි වන තුරු බුරුම ජාතිකයන් කොත් පැලඳවීමේ උත්සවයට සහභාගී නොවන බවය.
අවසන් සාකච්ඡාව
රට ඇතුළෙන් පමණක් නොව ජාත්‍යන්තරයෙන් ද මේ හැසිරීමට විරෝධතා මතුවීමත් සමග ගැටලු නිරාකරණය සඳහා තීරණාත්මක මැදිහත්වීමක් අවශ්‍ය විය. ප්‍රශ්නය සමථයකට පත් කිරීමට මැදිහත් විය හැකි වැඩිම වගකීමක් සහිත ගිහි ප්‍රභූවරයා වූයේ අටමස්ථානය සම්බන්ධව තීරණාත්මක උරුමයක් හා බලයක් සහිත ගිහියා වන බුලන්කුලම වලව්වේ පී.බී. බුලන්කුලමය. හේ 1940 අප්‍රේල් මස 30 දා අඟහරුවාදා රුවන්මැලි සෑයේ නායක හිමි සමඟ මල්වතු පාර්ශ්වයේ මහා නායක හිමියන් මුණගැසුණේය.
දීර්ඝ කරුණු දැක්වීමකින් අනතුරුව තීන්දුව ලැබිණි. ඒ අනුව කොන්දේසි සහිතව තුන් නිකායික හිමිවරුන්ට පිරිත් කීමේ අවසරය දී තිබිණි. පළමු හා අවසන් සති දෙක සියම් නිකායත්, දෙවන සතිය අමරපුර නිකායත්, තුන්වන සතිය රාමඤ්ඤ නිකායත් පිරිත් කීමට තින්දු විය. චෛත්‍යවර්ධන සමිතිය පින්කමේ සියලු කටයුතු සඳහා විහාරාධිපති හිමියන්ගේ අවසර ගන්නට උවමනා බව කියැවිණි. ඉල්ලීම් උන්වහන්සේට ලිඛිතව දැනුම් දිය යුතුව තිබිණි. උන්වහන්සේ ඊට දෙන පිළිතුරු පුවත්පත්වල පළ කළ යුතුව තිබිණි. අවසානයේ 1940 ජූනි 17 දා කොත් පලඳවන්නට නියම විය. පොසොන් පොහොයේ සිට ඇසළ පොහොය දක්වා පුරා මසක් තිස්සේ උත්සව පැවැත්වීමට අවසර ලැබිණි.
නිර්මාණය වූ විසංවාදය මේ තීන්දුවත් සමග මගහැරිණි. ඒ වනතුරු මහා සෑයේ චූඩා මාණික්‍යය තැන්පත් කර තැබුණේ දෙමටගොඩ ශ්‍රී මකුටාරාමයේ ය. එය මහා පෙරහරින් අනුරාධපුරය වෙත වැඩම කරවනු ලැබුවේය. චූඩාමාණික්‍යය ජුනි 10 වැනිදා අනුරාධපුරයේදී පිළිගනු ලැබුවේ අටමස්‌ථාන කමිටුව වෙනුවෙන් පී. බී. බුලන්කුලම දිසාවේ, රුවන්මැලි චෛත්‍ය වර්ධන සමිතිය වෙනුවෙන් එච්. බී. කිරිමැටිය සහ අනුරාධපුර නගර සභාව වෙනුවෙන් එස්‌. නඩරාජා විසිනි.
උත්සව සිරිය
අනුරාධපුරය මහා උත්සව ශ්‍රීයකින් ඇළලී ගියේය. ලක්ෂ ගණන් මහා ජනයා සිවුදෙසින් අනුරාධපුරයට පැමිණියහ. ඒ වෙනුවෙන් විශේෂ දුම්රිය සේවාවක් පැවැත්විණි. මහා සෑයේ කොත් පැලඳවීමේ පින්කම් මාලාව ජුනි 15 වැනිදා ආරම්භ විය. සෑයේ කොත පලදවා එයට චූඩා මාණික්‍යය සවි කිරීම ජුනි 17 වැනි දා උදෑසන 8. 50 ට යෙදුණු සුබ මොහොතින් සිදු කරනු ලැබුවේ රුවන්මැලි සෑයේ භාරකාර උදුරවහල්මිල්ලෑවේ රේවත, යූ. විනයාලංකාර, බද්දේගම පියරතන යන නාහිමිවරුන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් රුවන්මැලි චෛත්‍යවර්ධන සමිතියේ නිලධාරීන් විසිනි. අනතුරුව දක්‌ෂිණාවෘත ශංඛයකින් චූඩාමාණික්‍යය මතට පැන් ඉස සෑය අභිෂේක කරවනු ලැබීය.
ජුනි 19 පොසොන් පුර පසළොස්‌වක පොහෝ දින සවස 4. 00 ට යෙදුණු සුබ මොහොතින් හාත්පස ගිගුම් දුන් සාධුකාරය මැද රුවන්මැලිසෑයේ කොත්වහන්සේ නිරාවරණය වූයේය. ඒ සාධුකාරය ජාතියක අධ්‍යාත්මය පුබුදුවා තිබිණි. මහා සෑය ඉදිවීමේ ඉතිහාස කතාවම හුදු චෛත්‍ය කර්මාන්තයකට ලඝු වන්නේ නැත. මහාසෑය ඉදිවීමෙන් අනතුරුව ලෝකයේ දැවැන්තම ගඩොල් නිර්මාණ ලෙස අනුරාධපුරයේ මහාවිහාරයට නුදුරින් දාගැබ් ඉදි වුවද රුවන්මැලි මහා සෑය මේ දූපත්වාසීන්ගේ අධ්‍යාත්මය පිබිදවූ මහා සෑය ම වූයේ ඒ නිසාය. නාරන්විට සුමනසාර හිමියන් විසින් ආරම්භ කර තිබුණේ ලැබූ රුවන්මැලි මහා සෑය යළි ගොඩනැංවීමේ ව්‍යාපාරය නොව පරාධීනව සිටි ජාතියක අධ්‍යාත්මය බලගැන්වීමේ ව්‍යාපෘතියකි. ඒ ව්‍යාපාරයේ විශිෂ්ට ඵලය ජාතියක ගමන් මඟ වෙනස් කළේය.
