මුලින්ම පැමිණි විදේශිකයා මහා ඇලෙක්සැන්ඩර් රජු
සමන්ගිර මත බුදුරජාණන් වහන්සේ සිරිපා ලාංඡනය පිහිටුවන ලද්දේ ඉඳුනිල් මැණිකක් මත බව ජනප්‍රවාදයේ පැවසේ. නමුත් අද එම සිරිපතුල පිහිටා ඇත්තේ කළු ගලක් මතයි. යථෝක්ත ඉඳුනිල් මැණිකේ ආරක්ෂාව සඳහා එය වැසී යන ලෙසින් මේ කළු ගල්තලාවෙන් වසා ඇති බවත්, එය නිශ්ශංකමල්ල රජතුමා විසින් කරවන ලද බවත් ජනප්‍රවාදයේ පවතී.
ශ්‍රී පාදස්ථානය සොයා ගැනීම පිළිබඳ ජනප්‍රවාද රැසක් පවතී. එයින් එකැකින් කියැවෙන්නේ නිශ්ශංකමල්ල රජතුමාගේ මල් උයනක මල් හොරු ඇල්ලීම සඳහා එහි රැක සිටි අත් පා නැති කොටෙකු විසින් අල්ලා ගනු ලැබූ සුරංගනාවියකගේ පාර පෙන්නීම මත එම කොටාගේ මැදිහත්වීමෙන් නිශ්ශංකමල්ල රජතුමා සිරිපතුල පිහිටි ස්ථානය සොයා ගත් බවකි. තවත් මතයක් වන්නේ වළගම්බා රජතුමා ශ්‍රීපාදස්ථානය සොයා ගත් බවකි. සිරිපා වන්දනාව ඇරඹුණේ කුමන කාලයකදැයි ස්ථිරවම කිව නොහැකි වුවත් 11 වැනි සියවසේ සිට සිරිපා වන්දනාව ඇරැඹුණු බවට සාධක හමුවේ. ක්‍රි.ව. 1055 - 1110 දක්වා පොලොන්නරු‍වේ රජ කළ මහා විජයබාහු රජතුමා පිහිටුවා ඇති අඹගමුව සෙල් ලිපියෙන් පැහැදිලි වේ. මහා විජයබාහු රජතුමා ශ්‍රීපාදස්ථානය වෙනුවෙන් කරන ලද සේවාව එහි සඳහන් වේ. එතුමාගේ වන්දනා ගමනින් පසු දේශීය රජවරුන් හා රාජ්‍ය නායකයන් මෙම ස්ථානය වන්දනා කළ බවට ලිඛිත සාධක බොහෝය. මේ අය අතර කීර්ති ශ්‍රී නිශ්ශංකමල්ල දෙවැනි පැරකුම්බා, තෙවැනි විමලධර්මසූරිය, ශ්‍රී වීරපරාක්‍රම නරෙන්ද්‍රසිංහ හා ශ්‍රී විජය රාජසිංහ යන රජවරු හා ජන නායකයෝ ද වෙති. එමෙන්ම විදේශිකයෝ ද සිරිපා වන්දනාවේ ගොස් විස්තර සඳහන් කර ඇත්තාහ.
ඈත අතීතයේ සිටම මෙහි පැමිණි දේශ ගවේෂකයන්, විවිධ ගත් කතුවරයන්, නාවිකයන් හා වෙළෙන්දන් වැනි අය විසින් සඳහන් කරනු ලැබූ කුතුහලය හා විස්මය දනවන කතා පුවත් බොහොමයකි. සිංහලයන් සමනොළ කන්ද නමින් ද, ඉංග්‍රීසි ජාතිකයන් ‘ඇඩම්ස් පීක්’ යනුවෙන් ද හඳුන්වන සමනොළ කන්ද මුස්ලිම් ජාතිකයන් විසින් ‘බබා අදමලින්’ යනුවෙන් හඳුන්වනු ලැබේ. හින්දු භක්තිකයන් ‘ශිව නඩි පාදම්’ යනුවෙන් හඳුන්වන අතර පෘතුගීසින් විසින් ‘පිකෝද ඇඩම්’ යන නමින් හඳුන්වනු ලැබීය.
බුදුරජාණන් වහන්සේ තුන්වැනි වරට ලංකාවට වැඩි අවස්ථාවේ සබරගමුවේ සුමන සමන් නමැති නායකයාගේ ආරාධනය පරිදි සමනොළ කන්ද මුදුනේ ශ්‍රී පතුල පිහිටුවාලූ බව සිංහල වංශකතාවල මෙන්ම සමන්තකූට වර්ණනාවේ ද සඳහන් වේ. මේ බෞද්ධයන්ගේ මතයයි. මහන්මත් ආගම අදහන්නන්ගේ විශ්වාසය වන්නේ ආදම් පව් සේදීම සඳහා සමනොළ කන්ද මුදුනේ තනි පාදයෙන් සිටගෙන සිටි නිසා ඔහු ගේ පා සටහන නොමැකෙන ලෙස එහි සටහන් වූ බවයි. ශිව දෙවියන් ‘තාණ්ඩව’ නැටුම සඳහා පොළොවට පැමිණි දිනෙහි ඔහු‍ගේ පා සටහන සමනොළ කන්ද මුදුනේ තැබූ බව හින්දු භක්තිකයන්ගේ විශ්වාසයයි.
විදේශිකයන්ගේ විස්තර අනුව මුලින් ම සිරිපා වන්දනාවේ පැමිණි විදේශිකයා මහා ඇලෙක්සැන්ඩර් රජතුමාය. ඒ බැව් පර්සියන් ජාතික අෂ්රාජ් නමැති කවියා පවසයි. දහවැනි සියවසේ අවසාන භාගයේ දී සුමාත්‍රාව හරහා මුහුදු ගමනකින් ලංකාවට පැමිණි චීන ජාතික ‘චාඕ ජූ කුමා’ නමැති වෙළඳ අධිකාරිවරයෙකු විසින් සමනොළ කන්ද ගැනත් එවකට සිටි රජු ගැනත් විස්තරයක් කර ඇත. ඔහු සඳහන් කරනුයේ මෙම දිවයිනේ ‘සිලන්ති’ නමින් කන්දක් ඇති බවත් එහි මුදුනේ අඩි හතකට වඩා දිග මිනිස් පා සටහනක් දක්නට ලැබෙන බවත් ය.
13 වැනි සියවසේ අග භාගයේදී ‘ජෝන් ද මරිඤ්ඤේල්ලි” නමැති බිෂොප් වරයා ලංකාවට පැමිණියේය. ඔහු සමනොළ කන්ද ගැන කර ඇති විස්තරය අනුව සෙලාන් (සමනොළ) කන්ද මත ස්වර්ගය ඇතැයි සමහරු විශ්වාස කරති. උස් වූ මෙම කන්ද මුදුන සුදු වලාකුළුවලින් වැසී ඇත. මෙම කන්දේ පහළ කොටසේ කදිම තැනිතලාවක් වේ. කන්ද පාමුල ශුද්ධ ජීවිත ගෙවන පැවිද්දෝ වෙසෙති.
දේව දූතයන් විසින් අල්ලාගෙන එන ලද ආදම් ‘සෙලාන්’ (සමනොළ) කන්දේ විලට එහායින් මුදා හළ බවත් ආදම් ඒ අසල ගලක දකුණු ප ය තැබුව බවත් මෙම බිෂොප්වරයාගේ සටහනෙහි තවදුරටත් සඳහන් වේ. මෙම පා සටහනෙහි දිග අත්ලෙන් දෙක හමාරක් පමණ බවත් ඔහු පවසයි. වන්දනාවේ ගිය සියලු දෙනාම මෙම පා සටහන මැන්න බව මරිඤ්ඤේල්ලි සඳහන් කරයි. සමනොළ කන්ද අවට ප්‍රදේශය කෙසෙල්, පොල්. කොස් හා නොයෙකුත් පලතුරුවලින් පිරි උයනක සිරි ගන්නා බවත් ආදම් හා ඒව මේ උයනේ ජීවත් වූ බවත් ඔහු වැඩිදුරටත් සඳහන් කරයි.
පර්සියානු ජාතිකයෙකු වන ‘ඉබ්න් තමුර් දාබ්බේ” සිරිපා වන්දනාවෙන් පසු ලියූ විස්තරයක ඇත්තේ ‘සෙරන්දිබ්” (ලංකාව) දිවයින දිග හා පළල පරසිංහ 80 ක් (සැතපුම් 320 ක්) බවයි. පාරාදීසයෙන් ආදම් පන්නා ඇත්තේ මෙහි ඇති උසම කන්දක බවත් මෙම දිවයිනට ගොඩ බැසීමට දින විස්සකට පෙර මුහුද මැදදී කන්ද දුටුව බවත් ඔහු කියා ඇත. ඔහු ද කියා ඇත්තේ මෙම කන්ද මුදුනේ ආදම්ගේ පා සටහන ඇති බවයි. කන්ද මුදුනෙන් විදුලි කෙටීමකදී ඇතිවන්නාසේ ආලෝකයක් පැතිරෙන බවද ඔහු වැඩිදුරටත් පවසයි.
ක්‍රි.ව. 1321 - 24 කාලයේ ලංකාවට පැමිණි ඉතාලි ජාතික ‘ඔඩොරික්” නමැති පූජකවරයා හිස් දහයක් ඇති පුදුම කුරුල්ලෙකු සිටින රටක් ලෙස ලංකාව හඳුන්වා තිබේ. පූජකවරයා සමනොළ කන්ද ගැනද විස්තර කර ඇත. “මෙම රටෙහි විශාල කන්දක් ඇති බවත් ආදම් තම පුත්‍රයා ගැන අවුරුදු 100 ක් දුක් වූයේ මෙම කන්ද මුදුනේ සිට යැයි මිනිසුන් කියන බවත්” ඔඩොරික් පූජකවරයා සඳහන් කරයි.
අබූ අබ්දුල්ලා මහම්මන් ඉබන් බතූතා නමැති ලෝක ප්‍රසිද්ධ දේශාටකයා ලංකාවට පැමිණ සිරිපා වන්දනාවේ ගොස් ඇත. ඔහු ලංකාවට බැසීමට දින නමයකට පෙර සමනොළ කන්ද දුටු බව සඳහන් කරයි. කන්ද නැඟීමට පාරවල් දෙකක් ඇති බවත් ඉන් එක පාරක් ‘ආදම්ගේ මාවත’ ලෙස හා අනික් පාර ‘ඒවගේ මාවත’ ලෙස හැඳින්වෙන බවත් ඉබන් බතූතා ගේ විස්තරයෙහි සඳහන් වේ. එකල තිබූ මාවත් ගල් පඩි කපා යකඩ කූඤ්ඤ සවිකර තිබූ බවත් වන්දනාවේ යන උදවිය මෙම දම්වැල්වල එල්ලී ගමන් කළ බවත් එවැනි දම්වැල් දහයක් තිබුණු බවත් ඔහු වැඩිදුරටත් සඳහන් කරයි.
ඉබන් බතූතා සිරිපා ලාංඡනය ගැන විස්තර කරනුයේ මෙසේය. එකොළොස් වියතක් දිග අපේ ආදම් පියාගේ පාද ලාංඡනය කඳු මුදුනේ එළිමහන් තැනක වේ. වරින් වර පැමිණි චීන වන්දනාකරුවන් මෙම ගලෙන් මාපට ඇඟිල්ල හා අවට කොටස් කඩාගෙන ගොස් ‘සෙයිකන්’නුවර සිද්ධස්ථානවල තබා ඇත. වන්දනාකරුවන් මුතු මැණික්, රත්තරන් හා රිදී ආදිය පූජා කොට ආදම් පියාගේ පා වැඳ ඇත. මා යන විටදී ද මැණික් ගල් කිහිපයක් හා රන් රිදී කෑලි කිහිපයක් ද තිබුණි. ඒවා මා සමඟ ගිය මාර්ගෝප දේශකයාට දුනිමි”
දින තුනක් සමනොළ කන්ද මුදුනේ සිට වැඳුම් පිදුම් කර ආපසු එද්දී දුටු අරුම පුදුම ගසක් ගැන සඳහන් කරන ඉබන් බතූතා එම ගස ඇවිදින ගසක් ලෙස හඳුන්වයි. කන්ද මුදුනේ සිට බලන විට ගස කන්ද මුදුනේ තිබෙන ලෙසක් පෙනෙන බව කියන ඔහු එහි කොළ බිමට නොවැටෙන බවත් ඒ නිසා කොළයක් අහුලා ගැනීමට නොහැකි වූ බවත් පවසමින් සමනොළ කන්ද ගැන විස්තර අවසන් කර ඇත.
සෝමපාල මෙනේරිපිටිය
