යෝධ ඇළ දිගේ පාගමනින් යන මහා චාරිකාවක පළමු කොටස
වැහි බිත්තර එක් රැස්වන රජරට අහස තෙවසරක සිට එහි වැසියන්ට දෙන්නේ බලාපොරොත්තු පමණි. අපේක්ෂාවන් යථාර්ථයක් කර ගන්නට ඉඩ නොතබාම උඩු සුළඟට හසුව ගසාගෙන යන වලාකුළු කෙළි කවටකම් කරන්නේ රජරට ගොවීන් සමඟ පමණක් නොවේ. රටේ ආර්ථිකයද සමඟය. රජරට අහසේ නොහොබිනාකම් අවබෝධ කරගත් අතීත රජ දරුවන් ගම් වැව්ද මහ වැව්ද තැනවූයේ මේ නිසාය. වැව් සහ ඒ වැව් එකිනෙක බැඳ තබන ‘එල්ලංගා පද්ධති’ද නිර්මාණය කළ රජ දරුවෝ එම වැව් පද්ධති යා කරමින් යෝධ ඇළ මාර්ගද තැනවූයේ අඛණ්ඩ ජල කළමනාකරණයක අවශ්‍යතාව හඳුනාගනිමිනි.
කෙතරම් නියඟ පැමිණියද, අතීත ජල කළමනාකරණ විසඳුම්වල සාර්ථකත්වය නිසාත්, අපේක්ෂා කළ තරමටම නැතත් මහවැලි ව්‍යාපෘතියෙන් ලැබෙන තෙත් කලාපීය ජලයත් නිසා කිසිදු විටෙක මුළු රජරටම හේබා යන්නේ නැත. මේ අපූර්වත්වය විනිවිද යමින් රජරට කෘෂි ජනතාවගේ හද ගැස්ම සොයා යන්නට ඇත්නම් එය අපූර්ව ගවේෂණ සටහනක් වනු ඇතැයි, ඇතුළු හිත උඩු හිතට බලපෑම් කර ඇත්තේ වරක් දෙවරක් නොවේ.
එනිසාම කල් යල් බලා මේ සැරසෙන්නේ රටේ වැව් පද්ධතිය සිසාරා ඉදිවුණු සොඳුරු ජල මාර්ගයක බැම්ම දිගේ ඇවිද යන්නටය.
කලාවැවේ සිට විහිදෙන යෝධ ඇළ යනු සැතැපුම් පනස් හතරකට ආසන්න දුරක් ගෙවා දමමින් අනුරාධපුර තිසා වැවෙන් අවසන් වන වෙනස් ආරක වාරිමඟකි. ලංකාවේ දැනටත් හඳුනාගත හැකි යෝධ ඇළ ගණන හතරකි. ඉනිදු පෙර සඳහන් කළ යෝධ ඇළ වාරි තාක්ෂණය මැනවින් යොදා නිර්මාණය කළ අපූර්ව ආකෘතියකින් යුත් එකකි. යෝධ ඇළෙන් පෝෂණය වන කුඹුරු අක්කර ගණන 1,144,000කි. එල්ලංගා පද්ධති 34ක් ඔස්සේ ගම් වැව් 120කට දියවර සපයන යෝධ ඇළ නිසාම බිහිවුණු උප සංස්කෘතින් ගණනාවක් හඳුනාගත හැකිය.
එම උප සංස්කෘතින් විනිවිද යමින් කලාවැවේ සිට තිසා වැවට දිය ගෙන යන ‘යෝධ ඇළ දිගේ’ චාරිකා සටහන් පෙළ ඉදිරියේදී ‘සිළුමිණේ’ පළවෙනු ඇත.මේ සටහන් වෙන්නේ එහි ඇරඹුමට අදාළ පසුබිම් කතාවයි.
මධ්‍ය කඳුකරයේ වයඹ දිග සහ උතුරු දිග සීමාවෙන් ඇරඹෙන මිරිස්ගෝනියාව ඔයත්, දඹුලු ඔයත් කලාවැවේ ප්‍රධාන ජල පෝෂකයන්ය. ඊට අමතරව අප්‍රකට ඔයක් වන හැවන්ඇල්ලා ඔය කලාවැවට සම්බන්ධ බළලුවැවට ප්‍රධාන වශයෙන් දියවර සපයයි. වර්තමානයේ බෝවතැන්න ජලාශය ඔස්සේ පැමිණෙන මහවැලි වතුරත් මිරිස්ගෝනියා ඔයට සහ දඹුලු ඔයට එක්වන නිසා කලාවැව මහවැලි ජලයෙනුත් පෝෂණය වේ. අතීතයේදී අඹන් ගඟේ ජලයද කලාවැවට ලැබී ඇත.
කලාවැවත්, යාබදව පිහිටි බළලු වැවත් යනු අතීතයේ සිට පිහිටි ස්වභාවික ජලාශයන්ය. විල් යනුවෙන් හැඳින්වීම වඩාත් යෝග්‍ය මෙම ජලාශ ගැන ලැබෙන පැරණිතම වාර්තාව වන්නේ ප්ලීනි නම් නාවිකයා විසින් තැබූ සටහනකි. ඒ ක්‍රි.පූ. 336-323 සමයේ මෙසිඩෝනියාව ප්‍රමුඛ සමස්ත ආසියාවේම ආදිපත්‍ය දැරූ මහා ඇලෙක්සැන්ඩර් යුගයේ දීය. සමගාමී කාලයේ ලංකාව පාලනය කර ඇත්තේ විජය රජුගේ ඇවෑමෙන් සයවන රජුවූ මුටසිව රජුය. සමහර මූලාශ්‍ර අනුව නම් ප්ලීනි සිය සටහන් තබා ඇත්තේ ක්‍රි.ව. 50-79 සමයේදී බව හඳුනාගත හැක. ඒ මූලාශ්‍රය අනුව බලන කල මෙරට රාජාවලියේ වසභ රජුගේ පාලනයට පෙර සමයේදීය.
කෙසේ හෝ ප්ලීනි නම් නාවිකයා සිය සටහන්වල දක්වන ‘මෙගිස්බා’ (Megisba) නම් විල් සමූහය කලාවැව සහ බළලුවැවේ අතීත ස්වභාවය බව ඉතිහාසඥයන්ගේ පිළිගැනීමයි.
රටක නායකයා ලෙස ජනතාවගේ ආහාර නිෂ්පාදනය කෙරෙහි සාධනියව මැදිහත් වීම වගකීමක් ලෙස ගත් අනුරාධපුර පාලකයෝ වැව් තැනීම සිදු කළහ. මුලින්ම ගම් වැව් ලෙස වැව් ඉදිකිරීම සිදුවූ අතර වංශ කතා ගත තොරතුරුවලට අනුව ප්‍රථම වරට රාජ්‍ය අනුග්‍රහය ලැබ වැවක් ඉදිකිරීම පිළිබඳව සඳහන් වනුයේ අනුරාධ අමාත්‍යයා ඇරඹි අනුරාධ ග්‍රාමය අංග සම්පූර්ණ පුරයක් බවට පත් කළ පණ්ඩුකාභය රජු, අනුරාධ නගරය ආශ්‍රිතව ඉදි කළ අභය හෙවත් බසවක්කුලම වැවයි. පසුකාලීන යුගයේදී වසර 44ක් රජ කළ වසභ රජු වැව් 11ක් සහ ඇළ මාර්ග 12ක් නිර්මාණය කළ අතර වසර 27ක් රජ කළ මහසෙන් රජු වැව් 18ක් සහ ඇළ මාර්ග ගණනාවක්ද ඉදිකළේය. මෙරට වාරි කර්මාන්තයට කළසේවය නිසාම මහසෙන් රජු "මින්නේරිය දෙවියෝ හෙවත් හත් රජ්ජුරු බණ්ඩාර" ලෙස ජනතාව අතර වන්දනයට පාත්‍රව ඇත. මේ අනුව පෙනී යන්නේ වැව් ඉදිකිරීම පිළිබඳව රජරට පාලකයින් අතර තරගයක් පැවැති බවය. රජු විසින් වැව් තනවා, ඒවායින් නිකුත් කළ ජලයට බදු අයකළ අතර එමගින් රාජ්‍ය භාණ්ඩාගාරය ශක්තිමත් විය.
පෙර රජවරුන් ගිය මඟ යමින් ධාතුසේන රජුද අනුරාධපුරය ආසන්න ප්‍රදේශයේ වැව් කරවීමට සුදුසු ස්ථාන ගැන සෙවිල්ලෙන් සිටි අතර රාජධානියේ සැරිසරන අවස්ථාවන් හීදී වාරි කර්මාන්ත සඳහා සුදුසු ප්‍රදේශ ගැන මනා විමසිල්ලෙන් සොයා බැලීය. වරෙක කලා ඔය නිම්නයේ ගම් මැදින් සංචාරයක යන එතුමාට “මුවන් සමඟ වනයේ සැරිසරමින් නිධානයක් රකින යකෙකු” ගැන තොරතුරු දෙන්නේ රජු ඇතුළු පිරිවරට ආහාර සඳහා මස් පිණිස දඩයමේ ගිය වැද්දෙකි.
ධාතුසේන රජු සමයේ අනුරාධපුර ආසන්නයේ ගමක විසූ හැඩි දැඩි ගොවියෙකි. ඔහු කුඹුරු වැඩට සමතෙකි. ඇළවේලි කපා තනිවම සිය කුඹුර අස්වද්දන ඔහුගේ අටු කොටු සැමවිටම පිරී පවතී. සිය විනෝදය උදෙසා රා බීම කළ ඔහු විවේකය ගත කළේ නින්දෙනි. කුඹුරු වැඩ නොමැති දිනක නින්දේ සිටි ඔහුට බිරිය විසින් පැවැරූ වතුපිටි වැඩ කිහිපයක් මඟහැරී ගියේය.
ඉක්මනින් කෝපයට පත්වන ගැහැනියක වූ ඇය, සිය ඉල්ලීම ඉටු නොකිරීම ගැන සැමියා සමඟ කෝපයෙන් පසුවිය. හෝරා කිහිපයකින් අවදිවූ මේ මිනිසා උයා තිබූ ආහාර ද ගෙන යළි නිදාගැනීම ගැන තවදුරටත් කෝප වූ ගැහැනිය අඩක් ඉතිරි වූ බත් මුට්ටිය ගෙන සැමියාගේ හිසේ ගසා තදින් බැණ වැදුණාය.
අවශ්‍ය අවස්ථාවන්වල වෙහෙසව වැඩ කර, අටුකොටු පුරවා සිය නිවෙසට අඩුපාඩුවක් නොකළ තමාට බිරිය කළ පරිභවය තදින් දැනුණු ඔහු කළේ නිවෙස අතහැර වනගත වීමයි. අවුල්වූ මනසින් නිවෙසින් පිටව ගිය ඔහු අවසානයේ නැවැතුණේ කලා ඔය නිම්නයේ වන බිමකය. පසුකාලීනව එහි විසූ මුව රංචුවක් සමඟ එක්වූ ඔහු මුව රංචුවේ ආරක්ෂාවට කටයුතු කරමින් උන් සමඟම ඇවිද ගියේය. අහුවෙන ගහක කොළ සහ ගෙඩි කෑ ඔහු පැන් සැනසුණේ කලවැලක් නිසා ගමන අවහිර වූ කලා ඔයේ තටාකයකය. මෙසේ වසර ගණනාවක් කැලෑවේ සිටි ඔහුට මිනිස් භාෂාවේ දැනසිටි වදන් කිහිපයද අමතක වී ගියේය. එහෙත් බිරිය විසින් පහරදුන් බත්මුට්ටියේ කර කොටස තවදුරටත් බෙල්ලේ රැඳී තිබිණි.
කලාඔය නිම්නයේ සංචාරයක යෙදෙන රජු ඇතුළු පිරිස වෙනුවෙන් දඩයමේ යන වැද්දාට ‘මුවන් සමඟ වනයේ සැරිසරමින් නිධානයක් රකින යකෙකු’ ලෙස පෙනෙන්නේ මේ වනගත මිනිසාය.
අවසානයේ කරේ ඉතිරි වූ වළංගැට්ටද සමඟ රජු ඉදිරියට පමුණුවන මේ අරුම පුදුම මිනිසා හෙළි කළ තොරතුරු අනුව ‘කළ වැලින් අවහිර වූ කලා ඔයේ තටාකය’ දකින රජතුමා එතැන වැවක් කරවන්නට පිඹුරු සකසන්නේය. තනි වැවකින් නොසෑහෙන ඔහු යාබදව පිහිටි තවත් තටාකයක්ද සම්බන්ධ කර විශාල වැවක් තනන්නේය. ඒ යාබද තටාකය නමින් බළලුවැව ය. සමහර විටෙක කලා වැව ඉදිකරන්නට යම් කලකට පෙර අතුරු ව්‍යාපෘතියක් ලෙස බළලු වැව ඉදිකරන්නට ඇත. කලා වැව සම්පූර්ණ කිරීමේදී බළලු වැවද ඊට මැදි වන්නට ඇත.
බළලු වැව ගැනද අපූරු ජනප්‍රවාද කලාඔය නිම්නයේ ජනතාව අතර පවතී. කලාවැවේ පළමු දියවර නිකුත් කිරීමේ උත්සවයට පැමිණි ධාතුසේන රජතුමාගේ ගමන් මඟේ ඉදිරියට පැමිණි බළලෙකු ඉවත් කිරීමට රාජ පුරුෂයන් උත්සාහ ගත්තත්‌ අඬා වැටෙමින් රජුගේ සළුවේ දැවටෙන්නට වීම පුදුම සහගත සිදුවීමක්‌ විය. මෙය දුටු රජතුමා එහිදී බළලා ආ දිසාවෙහි පිහිටි වැව "බළලු වැව" ලෙස නම් කළේලු. තවත් ජනප්‍රවාදයකින් කියවෙන්නේ වැව සෑදීමේදී මෙම බැළලියගේ දරුවන් වැව් බැම්මට යටවීම නිසා ශෝකයෙන් සිටි මවු බැළලිය රජුගේ සළුවේ දැවටී තම ශෝකය ප්‍රකාශ කිරීම නිසා රජු ඒ බව දැන සියලු දෙනාට ඒ බව දන්වා "බළලු වැව" ලෙස නම් කළ බව ය.
කලා වැවත්, බළලු වැවත් එහි උපරිම ජල මට්ටමට පිරුණු පසු ජල තලයේ පැතිරීම වර්ග සැතපුම් 7කි. එනම් වර්ග කිලොමීටර් 18.1කි. එවන් අවස්ථාවක වැවෙහි වට ප්‍රමාණය සැතැපුම් 40කි. එනම් කිලෝමීටර් 64.5කි. ඒ දුර ආසන්න වශයෙන් සමාන වන්නේ කොළඹ සිට A1 මාර්ගයේ නෙළුන්දෙණිය හන්දියට ඇති දුරටය. මෙම ජලාශ ද්විත්වයේ ගබඩා කළ හැකි ජල ධාරිතාවක් අක්කර අඩි ලක්ෂයකි. සොරොව් හයකින් සමන්විත කලාවැවෙන් දෙකන්නය අස්වද්දන කුඹුරු අක්කර ගණන 62829කි. මේ නිසාම කලාවැව යනු රට මැද පිහිටි ධන නිධානයක් බවට සැලකීම කිසිදු සැකයක් ඇති කර ගැනීමට හේතුවක් නොවේ.
ධාතුසේන රජු සමයෙන් පසු පළමු විජයබාහු රජුද, මහා පරාක්‍රමබාහු රජුද මෙම වැව සහ වැවෙන් කෙත්වතුවලට දියවර සපයන යෝධ ඇළද ප්‍රතිසංස්කරණය කර තිබේ. රාජධානිවල නිරිත දිග සංක්‍රමණයත් සමග කැලෑ වැදී කැඩි බිඳී යන කලා වැව යළිත් කරළියට එන්නේ ඉංග්‍රීසි පාලන සමයේ 1862 දී මේජර් පෝබ්ස් සහ ජෝර්ජ් ටර්නර් යන නිලධාරීන් දෙදෙනා නිසාය. ඒ වන විට සහල් ආනයනය සඳහා විශාල මුදලක් වැයවීම දරාගැනීමට අපහසු නිසා ඉංග්‍රීසීහුද දේශීය ගොවිතැන නංවාලීම වෙනුවෙන් උනන්දුවෙන් සිටියහ.
වික්ටෝරියා රැජනගේ පදවි ප්‍රාප්තියේ සැමරුමක් ලෙස 1872 මේ වැව ප්‍රතිසංස්කරණය කර විවෘත කළ ඉංග්‍රිසීහු විශේෂ ඵලකයක්ද ස්ථාපිත කළහ. එකල කලාගම් පළාතේ රටේ මහත්තයා වූ රත්වත්තේ ලොකුබණ්ඩා විසින් ප්‍රතිසංස්කරණ සඳහා දැක්වූ දායකත්වයද එම ඵලකයේ සඳහන් කර ඇත. මෙම ප්‍රතිසංස්කරණවලදී වැව් බැම්ම ශක්තිමත් කිරීමේදී, පස් තැලීමට අලි ඇතුන් යොදාගෙන තිබෙන බව කියැවේ. ඒ අනුව මෙරටදී පූර්ණව අලි ඇතුන් යොදාගෙන සිදුකළ අවසාන යෝධ ව්‍යාපෘතිය ලෙස කලාවැවේ ප්‍රතිසංස්කරණ හැඳින්විය හැකිය. මෑතකාලීන මහවැලි ව්‍යාපාරයට අදාළ වේලි ඉදිකිරීමේදී අලි ඇතුන් යොදාගත්තද, ඒ සඳහා බහුලවම යොදාගෙන ඇත්තේ යන්ත්‍ර සූත්‍රය. කලාවැව ව්‍යාපෘතියට රජයේ වැඩ දෙපාර්තමේන්තුව යටතේ සේවය කළ හස්ති බළකායේ සාමාජිකයින් වූ බඹරා හා සෙල්ලතම්බි නම් හස්‌තීන් දෙදෙනා ඉදිකිරීම් අතරතුර සිදුවූ අනතුරු නිසා මියගිය බවද සඳහන් වේ.
කලා වැව ප්‍රතිසංස්කරණයට සමගාමීව යෝධ ඇළ ද ප්‍රතිසංස්කරණය කළ ඉංග්‍රීසිහු අනුරාධපුරයේ සිට කලා වැවට පැමිණ ඇත්තේ යෝධ ඇළ දිගේ ඔරු මගිනි. එකල කලාවැවට එන්නට හැකි වාහනද, පාරවල්ද නොතිබූ අතර කලාඔය නිම්නය සම්පූර්ණයෙන් වනගතව පැවැතී ඇත. උත්සවයට සහභාගී වූ ආණ්‌ඩුකාර ශ්‍රීමත් ආතර් හැමිල්ටන් ගෝර්ඩ්න්, රජයේ ඒජන්ත අයිවර්ස්‌, ඉංජිනේරු රයිටන් හා ඉංජිනේරු මැක්‌ඩොනල්ඩ් යන මහත්වරුන් මෙලෙස ඔරුවලින් අනුරාධපුරයේ සිට කලාවැවට පැමිණ ආපසු ගොස් ඇති අතර වැව සහ ඇළ තැනවූවද ඉංග්‍රිසීන්ගේ යළි ජනපද කරන සැලසුම නම් අසාර්ථක වී ඇත. එයට හේතු වි ඇත්තේ පසුකාලීනව රජරට වෙළාගත් මැලේරියා වසංගතයයි. කලාවැව ජනපදකරණය යළි සාර්ථක වී ඇත්තේ 1970 දශකයේ මහවැලි ව්‍යාපාරය යටතේ සිදුකළ පදිංචි කිරිම්වලදීය. එදා සිට අද දක්වා අඛණ්ඩව කලාවැවේ ජලයෙන් කෙරෙන ගොවිතැන රටේ නිෂ්පාදන ධාරිතාවට ලබා දෙන රුකුල අතිමහත්ය.
කලාවැවේ බැම්මේ සිට ඇරඹෙන යෝධ ඇළ ඉවුර දිගේ යමින් මේ මහා ජල කඳෙන් ප්‍රාණය ලබන මිනිසුන්ගේත්, ඔවුන්ගේ වගාබිම්වලත්, ඔවුන්ගේ පවුල් ජීවිතවලත්, ආගම, දහම, භාෂාව සහ සිරිත් විරිත් එක්රැස් වුණු සංස්කෘතියේත් රස මුසුතැන් සොයා දකිමින් යන‘යෝධ ඇළ දිගේ’ චාරිකා සටහන වෙනුවෙන් වූ පෙරවදන නිමා කරමින් අපි විජිතපුර හන්දියට පිවිසියේ හිමිදිරි උදෑසනකය.
අනුරාධපුර දිස්ත්‍රික්කයේ ඉපලෝගම ප්‍රාදේශීය ලේකම් බල ප්‍රදේශයේ පිහිටි විජිතපුර මංසන්දිය කලාවැව් බැම්මේ උතුරු කෙළවරේ පිහිටා ඇත. එතැන් සිට යෝධ ඇළ දකින්නට පළමුව දැකිය යුතු බොහෝ වැදගත්කම් වේ. ඒවා සොයා යන්නට පෙර අපට මඟ පෙන්වන්නට පොරොන්දු වූ විජිතපුර පුලියන්කුලමේ ගාමිණී එදිරිසිංහ මහතා හමුවිය යුතුය.
ඔහු එනතුරු අප කලාවැවේ වැව් බැම්මට ගොඩවූයේ කලා වැවේ සිරි අසිරි දෙනෙතින් දකින්නටය.
අවුකන පිළිමයත්, කලාවැව බැම්මට ගල් කුට්ටි ගෙනා කෝවිල්ගල යායටත් ගිය ගමන ගැන කතාව ලබන සතියේ.
ඡායාරූප - චතුර හේමාල්
ඥානේන්ද්‍ර ප්‍රදීප් පතිරණ
