පීදුණු ගොයම කිරෙන් බර ව මිහිකත දෙසම නෙත් හෙළාගෙන ලතාවකට පැද්දේ. මලින් මලට පියඹන මී මැස්සන්, මල් සදිසි මේ වී කරල්ද මඟ හරින්නේ නැත. මී මැස්සාගේ බරට මිහිකත සිප ගන්නට තරම් පාත් වන වී කරල මී මැස්සා නික්ම යෑමෙන් නැවත හෙමින් හෙමින් උස් වෙයි. කිරි වැදුණු ලක්ෂ සංඛ්‍යාත වී කරල් එකම රිද්මයකට නැළවෙන්නේ මිහිකත හා සුහද සංවාදයේ යෙදමිනි.
මී මැස්සෝ මේ කිසිදු හෝ සංවාදයක් ගණන් නොගන්නාහු තමන්ගේ පාඩුවේ මල් සොයමින් පියඹා යන්නෝය. ඉමක් කොනක් නොපෙනෙන රහස් රැසක් සඟවා ගත් අද්භූත තැනක් සේ පෙනේ. එක එල්ලේ බලා සිටින විට අනුක්‍රමයෙන් කුඩා වෙමින් යන වී කරල්ම සිත විවිධාකාර පැන ගොඩනඟයි. වී කරල් බොඳ ව ගොස් ඉහළ අහසේ වලාකුළු අතර සිත සැරිසරන්නේ මා පෙර දුටු වී කරල් තව ටික දිනකින් කපා අස්වැන්න නෙළාගත් පසු මිය යන බව ම සිතට ඒත්තු ගන්වමිනි. අප සැමදා දකින, සවන් දෙන දේ අතර ජීවිතයට සුන්දරත්වයක්, සුගන්ධයක් හෝ පියකරු බවක් සදාතනිකව ලබාදෙන කුමන හෝ දෙයක් තිබේද? සැමදා ඒ ආකාරයෙන් ම පවතින කුමන හෝ දෙයක් මිනිස් සිතට එසේත් නැත්නම් ඔබට හමුවිය හැකිද?
ඔබ හොඳ නිරීක්ෂකයකු නම් මිනිසා ඉතිහාසය පුරා නොයෙක් ක්‍රමවලින් සාමාන්‍ය ජීවිතය ඉක්මවා යන මේ තත්ත්වාරෝපිතයෙන් එපිට තිබෙන දෙයක් සොයමින් සිටින බව ඔබට ඒත්තු ගැන්වෙනවා නොඅනුමානයි. පෙනෙන දෙයින් ඔබ්බට ඇති යමක් සෙවීමට මිනිසා කළ හැකි සෑම දෙයක් ම කර තිබේ. ඔහු ඒ සඳහා ශරීරයට දුක් දුන්නේය; උපවාස කළේය; පුරාවෘත්ත හා ඒවායේ වීරයන් වන්දනා කළේය; “මම මාර්ගය දනිමි, මා අනුගමනය කරන්න” යැයි කියූවන්ගේ මාර්ගය අනුගමනය කළේය. නිදර්ශනයක් ලෙස මසිතට නැ‍ඟෙන උදාහරණයම ඔබේ සිතටත් මෙහිදී නැ‍ඟෙන බව මම දනිමි. සිදුහත් කුමරා! ඔහු මේ සියලු අත්හදා බැලීම් කළ බව ඔබේ මතකයට නැ‍ඟෙන්නට ඇති. පෙරදිග අපරදිග, ගැහැනු පිරිමි මේ ඈ ඕනෑ ම කෙනකු මෙවැනි ප්‍රශ්න ගැන සිතා ඇති බව නොරහසක්ය.
සොයා බැලීම්වලට බලපාන්නේ උගත්කමද? උගත්කම යනු ජීවිතයේ එක් කොටසක් පමණි. හඹා යෑමේ හැකියාව සම්බන්ධයෙන් උගතුන්ට විශේෂ වැදගත්කමක් ලැ‍බේ. එහෙත් මිනිස්සු හුදෙක් උගත්කම පමණක් තිබෙන අය නොවෙති. ඔවුහු සංකීර්ණ පැවැත්මක් ඇත්තෝ වෙති; එනම්: හෘදයසංවේදි බව, කලබලකාරි බව, අහංකාර නිරහංකාරකම්, ඊර්ෂ්‍යාව, මෛත්‍රිය, මේ සැම දෙයකම සංකලනයක් වෙති.
උගතුන්ට හසු නොවන, හසු වුවත් ඔවුන් එතරම් තැකීමක් නොකරන ඇතැම් දේ ගැන එතරම් උගත්කමක් නැති මිනිසුන් සොයා බලන බව ඔබට දැනී ඇතිවාට සැක නැත. එවන් නිරීක්ෂණයක් රහිත මිනිස්සු මෙලොව නොවෙති. මිනිසා සෑම විට ම තමන්ට පහසුවෙන් හසු නොවන දේ පුරාණ කාලයේ සිටම සෙවීමේ යෙදී සිටී. සංවිධානය කරන ලද ආගම් යනු යම් යම් විශ්වාසවලට, දෘෂ්ටිවලට, පුද සිරිත්වලට හා මිථ්‍යා ඇදහිලිවලට මිනිස් සිත හැඩගස්වා ගැනීමේ ව්‍යාපාරයක් බව එසේ නිරීක්ෂණය සහිත වූවන්ට හසුවීම පුදුමයක් නොවේ. ඒවා මිනිස් සිත හැඩගැස්වීම සඳහා යොදවා ඇති ව්‍යාපාර බැව් මිනිසා හඳුනාගනී. ඒවා ඉතා ලාභදායි ව්‍යාපාර වන අතරම අපේ සිත්ද අපේ ජීවිතද ඒ තරමට ම හිස් නිසා ඒවාට ඉහළ පිළිගැනීමක්ද ලැබී ඇත. සැබෑ ජීවිතයේ සුන්දරත්වයෙන් ආඪ්‍ය නොවන නිසාම මිථ්‍යා විශ්වාසවලට, සුරංගනා ලොව අද්භූත ප්‍රබන්ධවලට අපි විසල් කැමැත්තක් දක්වමු. ඒ නිසාම යථාර්ථය පෙනි පෙනී අපි මායාවේ ජීවත් වන්නෙමු. පුරාවෘත්තවලට හා මිථ්‍යා විශ්වාසවලට අපි වන්දනාමාන කරන්නෙමු. ශාරීරික වශයෙන් හෝ මානසික වශයෙන් මිනිසා ගොඩනඟාගෙන ඇති සියලු මන්දිරවල සත්‍යයට අදාළ කිසිවක් නැත්තේ එබැවිනි.
මිනිසාගේ සියලු විකෘතිවලින් නිදහස් වූ සත්‍යය හෙවත් යථාව සොයන්නේ කෙසේද? එසේ නම් අප, අප ඇතුළත පවතින ව්‍යාකුලත්වය තේරුම් ගත යුතු නොවේද? නැති නම් අප ජීවත්වන අපිළිවෙළ තේරුම් ගත යුතුය. එවිට පිළිවෙළ ගැන අවබෝධයක් ඇති වේ. එමඟින් පැහැදිලි නිශ්චිත බවක් නිර්මාණය වේ. ඒ නිශ්චිත භාවය යනු බුද්ධියයි. මේ සියල්ල ගැන අවබෝධ වන විට මනසේ දොර විවර වේ. මේ තත්ත්වය වචනයෙන් විස්තර කළ නොහැක්කේ වචනයෙන් ඇඟවෙන දේ සැබෑව නොවිය හැකි බැවිනි. මේ නිරීක්ෂණයේදී ඔබට ආස්වාදය ආදරය නොවන බව තේරුම් යනු ඇත. ආශාව අන් අයකු සම්පාදනය කරන දෙයකින් හෝ ගුරු කෙනකු, ආචාර්යවරයකු හෝ ගැලවුම්කාරයකු මාර්ගයෙන් නොව, ඔබ ම ඔබේ චින්තනය මෙහෙයවීමෙන් හඳුනාගත යුතුය.
ඔබ සොයා යා යුතු දේ ගැන ඛලීල් ජිබ්රාන්ගේ ‘La VOIXDE L’ETERNELLE SAESSE නම් කෘතියේ මණ්ඩාවල පඤ්ඤාවංස හිමි කළ ‘මුනිවර දේශනා හෙවත් සෞන්දර්යයේ ගීතය’ නම් සිංහල අනුවාදයේ මෙලෙස සටහන්ව තිබූ බව මගේ මතකයට නැ‍ඟේ:
“අප ආදරය කරන කල්හි ඒ ආදරය අප විසින් එන්නක්වත් අප සඳහා වන්නක් වත් නොවන්නේය. අප ආනන්දය තුළ ගිලෙන කල්හි, ඒ ආනන්දය රැඳී ඇත්තේ අප තුළ නොවන්නේය. එය මහා ජීවිතයේම අවයවයක් වන්නේය. අප දුකින් පීඩිතව සිටින කල, අප දුක රැඳී ඇත්තේ අපගේ තුවාල තුළ නොවන්නේය. ඒ ස්වභාවධර්මයාගේ හදවත තුළම පවතින්නකි.”
