දෙවැනි ලෝක යුද්ධය පසුබිම් කර ගනිමින් දහස් ගණන් සාහිත්ය කෘති නිර්මාණය වී තිබේ. මේ ද එවැනි වෙනස් ආකාරයක කෘතියකි.
දෙවැනි ලෝක යුද්ධය ඇරඹී නොබෝ දිනකින් වෝර්සෝහි ප්රාථමික පාසලක ප්රධානියා වූ ජෝසප් බාලිකි ජර්මානු සොල්දාදුවන් විසින් අත්අඩංගුවට ගනු ලැබ, බන්ධනාගාර කඳවුරකට ගෙන යනු ලැබීය. ඔහුගේ ස්විට්සර්ලන්ත ජාතික බිරිය මාග්රිට් සහ දරු තිදෙනා රූත් (13), එඩෙක් (11) සහ බ්රෝන්යා (3) නිවෙසේ ඉතිරි වූහ.
ජෝසෆ් වසරකට වැඩි කලක් සිරගතව සිට, පලා ගියේය. ආරක්ෂකයකු පලවා හැර, ඔහුගේ නිල ඇඳුම පැහැර ගෙන, එය හැඳ, සිර කඳවුරෙන් පලා ගිය ජෝසප් සති දෙකක් ගොවිපොළක වහංගු වී සිටියි. ඉන් පසු හේ තම නිවෙස පිහිටි වෝර්සෝ වෙත ආපසු යන දිගු ගමන අරඹයි.
ජෝසෆ් වෝර්සෝ වෙත පැමිණෙන විට, බෝම්බ ප්රහාර විශාල ප්රමාණයක් හේතුවෙන්, නගරය හඳුනා ගත නොහැකි තරමට විනාශ වී ගොසිනි. අවසානයේ ඔහු සිය නිවෙසේ නටබුන් සොයා ගනී. එහි කොල්ලකු සිටි අතර, ඔහු අත ලී මංජුසාවක් තිබිණි. ඒ, ඔහු මාග්රිට්ට තෑගි දුන් කඩදාසි කපන පිහියක් – ‘රිදි කඩුපත’ – සහිත පෙට්ටියයි. දැන් මෙතැන, ජාන් ලෙස තමාම හඳුන්වා දුන් ඒ ළමයාගේ වාසස්ථානයයි. ඒ නිසා එය අයිති තමාට බව ළමයා පවසයි. එවිට ජෝසෆ් ඔහුට එය තබා ගන්නට දෙයි. කවර දා හෝ තම දරුවන් ඔහුට මුණගැසුණ හොත් තමා ස්විට්සර්ලන්තයට ගිය බව, එය පෙන්වා දන්වන ලෙස ජෝසෆ් ඔහුගෙන් ඉල්ලා සිටී. නාසීන් තම බිරිය බලාත්කාරයෙන් ගෙන ගිය බවත්, දරුවන් ගෙන නොගිය බවත්, ඒ අවස්ථාවේ උඩුමහලේ කාමරයකින් කිසිවකු ඔවුන්ට වෙඩි තැබීමෙන් පසු නිවෙසට ගිනි තැබූ බවත් ජෝසෆ් අසල්වැසියකුගෙන් දැන ගනී. එදා සිට දරුවන් අතුරුදන් වෙලාය. එහෙත් ඔවුන්ගේ සිරුරු සොයාගැනීමට නොහැකි වූ බැවින් ඔවුන් කොහේ හෝ ජීවත්ව සිටිනු ඇතැයි ඔහු අපේක්ෂා කරයි. ජාන් නමැති ඒ ළාබාල කොල්ලාගේ මඟපෙන්වීම යටතේ ජර්මනිය දෙසට යන භාණ්ඩ දුම්රියක් අල්ලා ගන්න සමත් වූ ජෝසෆ් ස්විට්සර්ලන්තයට පලා යයි. කෙසේ වෙතත් සිය පුත් එඩෙක්ගේ අප්රතිහත ධෛර්යය හා කැප වීම නිසා දරු තිදෙනා දිවි ගලවාගත් බව ජෝසෆ් දැන සිටියේ නැත.
දරුවෝ බෝම්බ හෙළන ලද නිවෙසක ආවරණයක් තනා ගෙන පණ ගැට ගසා ගත්හ. රූත් අවට ජීවත් වන දරුවන් සඳහා පාසලක් ආරම්භ කළ අතර, එඩෙක් නොයෙක් දේ කරමින් ඔවුන් තිදෙනාට ජීවිකාවට සරිලන යමක් සොයන්නට වෙහෙස විය. දවසක එඩෙක් ආපසු ආවේ නැත. ඔහු නාසින් විසින් අල්ලා ගනු ලැබ තිබිණි.
දැන් පවුල විසිරිලා ය. අම්මා, තාත්තා සහ සහෝදරයා අතුරුදන් වෙලා ය. දැන් අප දන්නේ රූත් කියන දේ ය. ඇය සමඟ බ්රොන්යා පමණක් සිටියි.
1944 දී වෝර්සෝ සෝවියට්වරුන් විසින් අල්ලා ගනු ලැබීම නිසා ඔවුන්ගේ ජීවිතවල වෙනසක් ඇති විය. මේ අතර ය බ්රොන්යාට වීදියේදී ජාන් හමු වනුයේ. ඔහු සතුව ලී පෙට්ටියක් තිබෙන අතර, එහි අන්තර්ගතය රහසක්ම විය. ඒ හමුවෙන් පසු ජාන් ද දෙසොහොයුරියන් සමඟ වසන්නට එයි.
මේ අතර රුසියානු හමුදා නිලධාරියෙක් සහ අයිවන් නමැති භටයෙක් ඔවුන්ට උදවු කරති. එඩෙක් පිළිබඳ ආරංචියක් ලැබේ.
දිනක් අයිවන් මේ තිදෙනා සිටින තැනට යයි. සොල්දාදුවන්ට වෛර කරන ජාන් එවිට ඔහුට පහර දෙයි. ගැටුමක් ඇති වූ අතර, ජාන් අත වූ පෙට්ටිය විවෘත වෙයි. එවිට එතුළ වූ ‘රිදී කඩුව’අනාවරණය වන අතර, රූත් එය හඳුනා ගනියි. එවිට ජාන් තමාට ඔවුන්ගේ පියා හමු වූ අයුරු විස්තර කොට, ඔහු ස්විට්සර්ලන්තයට පලා ගිය බව කියයි. මේ අතර ඔවුන්ට එඩෙක් මුණගැසේ. මේ වන විට ඔහු ක්ෂය රෝගයෙන් පෙළෙමින් සිටී.
නොයෙක් දුෂ්කරතා මැද මේ දරුවන් සිය පියා සොයා ස්විට්සර්ලන්තය බලා ගිය වීර චාරිකාව මේ කෘතියේ මුඛ්ය කතන්දරයයි. රෝගී එඩෙක් එහිදී රෝහල්ගත කරනු ලැබ ප්රතිකාර ලබයි. අනෙක් තිදෙනාට ඔහු සිටින වාට්ටුව අසල කූඩාරමක සිටින්නට අවස්ථාව ලැබේ.
ළමයින් විසින් පියා පිළිබඳව ලබා දෙන තොරතුරු අනුව සහන හමුදාව විසින් දන්වනු ලැබ පියාට ඔවුන් සොයා ගන්නට අවස්ථාව උදා වෙයි. ඒ වන විට මවද පියා විසින් සොයා ගනු ලැබ ඇති බව ඔවුන් දන්නේ නැත.
කලකට පසු පවුලේ සියල්ලෝ එක් වෙති. එතකොට ජාන්? ජාන්ගේ මවුපියන් ගැන හෝඩුවාවවක් නැති හෙයින් ඔහු ඒ පවුලටම කුලවද්දා ගන්නට රජයේ අවසරය ලැබේ.
මේ කතන්දරය ඇතුළත් වනුයේ ඉවාන් සෙරේලියර් (1912-1994) විසින් 1956 වසරේදී ලියා එළිදක්වන ලද The Silver Sword නම් කෙටි නවකතාවේය. ගැටවරයන් සඳහා ලියන ලද මේ කෘතිය එක්සත් ජනපදයේ පළ වී ඇත්තේ Escape from Warsaw (වෝර්සෝ වෙතින් පලායෑම) නමිනි. ඒ 1960දීය.
මෙය සත්ය පුවතක් ඇසුරෙන් රචිත බව පැවසේ. එහෙත් මෙහි පුද්ගල නාම සහ ස්ථාන නාම ව්යාජ විය හැකි බව සඳහන්ය. මෙහි එන රුසියානු හමුදාවේ පා ගමන, ජාන් ස්ට්රැන්ස්කිගේ East Wind Over Prague නම් නවකතාව ඇසුරෙන් ලියන ලද බව සෙරේලියර් මෙහි පෙරවදනේ සටහන් තබා ඇත. යුද විරෝධියකු ලෙස ප්රකට ඉවාන් සෙරේලියර් පැදි එකතු දොළහක සහ නිර්මාණාත්මක ප්රබන්ධ 38ක නිර්මාපකයාය. ඔහුගේ නිර්මාණ බහුතරය ළමයින් උදෙසා කරන ලද ඒවාය.
මෙහි ප්රමුඛ භූමිකාව වන රූත් අප හඳුනා ගන්නා විට තෙළෙසැවිරිදිය. ඇයට වියෝ වූ සිය දෙගුරුන් මුණගැසෙන විට ඇය අටළොස් වියේ පසු වෙයි. අවුරුදු පහක් වැනි දිගු කලක් මවුපියන් නැතිව ඇය සිය සහෝදරයා, සහෝදරිය සහ පසුව එක් වූ ජාන් නම් ඇටිකිති තක්කඩියා හසුරුවා ගන්නේ කෙසේද? ඇය ඔවුන් සියල්ලන්ට අම්මාය. එසේම අනෙක් ප්රධාන චරිතය වන ජාන්ගේ උපායශීලිත්වය. මේ සියල්ල සමඟ ඔවුන් දෙදෙනාගේ දයාව සහ කරුණාව… මේවා අධ්යයනය කළ යුතු දෑය.
මෙය සෙරේලියර්ට වඩාත්ම කීර්තිය ගෙන දුන් කෘතිය සේ පිළිගැනේ. බීබීසීය 1957 දී සහ නැවත 1971 දී මෙය ඇසුරෙන් පිළිවෙළින් කතාංග 8කින් සහ 12කින් සමන්විත මාලා නාටක දෙකක් නිපදවා තිබේ. මේ කෘතිය ‘සම්භාව්ය යොවුන් සාහිත්යය’ යටතේ වර්ගීකරණය කරනු ලැබ පිටපත් මිලියන ගණනක් අලෙවි වූවකි.
‘රිදී කඩුපත’ ස්වර්ණකාන්ති රාජපක්ෂගේ පරිවර්තනයකි.