මධ්‍යතන ලංකාවේ මහා අරුමය මා නෙත් මානයේ ය. තව්තිසා දෙව්ලොව පිළිබඳ විභූෂිත සංකල්පය වියළි කලාපයේ රළු පොළව මත ගොඩ නන්වා ශක්‍ර දේවේන්ද්‍රයා සේ වැඩ වාසය කළ මහා පැරකුම්බාවන්ගේ පෞරුෂය තවමත් ජීවමාන කරන පරාක්‍රම සමුද්‍රයේ සිහිල් දියවර තරඟ නගමින් වෑකන්ද සිපගන්නා අයුරු විඳගත් දෙනෙතින් බලා හිඳිමි. ඒ දිය දහරින් ආර්ද්‍ර සිහිල් සුළං රැළි රජරට දවන දාහය නිවාලයි.
වෑ කන්ද ඉදිරියේ සිට බලන විට දියවර සීමාවන් ඈත ක්ෂිතිජ මායිම කොළ පැහැති වන රේඛාවකින් සලකුණු වනු පෙනේ.
“ ඒ අංගම් මැඩිල්ල කැලෑව... අර වම් පැත්තෙන් පේන්ෙන් කඳු පේළිය සුදු කන්ද කියන කඳු වැටිය....“ මා ගමන් සගයා මට බොහෝ දේ කියා දෙමින් හිඳී. වස්ගමුව වන දහන තුළ මතුවන සුදු කන්ද ගැන අසා ඇත්තෙමි. මගේ දකුණු පස කෙළවර යටත් විජිත සමයේ ඉදිවුණු පොලොන්නරුව තානායම පෙනේ. එතැනින් පහළට බැස සමුද්‍රයේ දියවර බෙදා හරින ඇළ මඟ තරණය කළ විට පුරාණ දීප උයනට පිවිසිය හැකිය.
මධ්‍යතන රාජධානියේ ප්‍රභාව ගැන කියන විභූතිමත් රජවරුන් දෙපළවන මහා පැරුකුම්බාවන් හා නිශ්ශංක මල්ලයන් විසින් කළ විශිෂ්ට සිහිවටන දකිමින් ඉදිරියට ගමන් කරමින් සිටිමු. වෑකන්ද පසෙක පුරාණ නිශ්ශංක රාජ සභා මණ්ඩපය පෙනේ. එතැන සිට වෑ දියවර දෙස බැලූ විට වැව මැද පෙනෙන චතුරශ්‍රාකාර ගොඩැල්ල කුහුල දනවන සුලුය.
“ ඒ තමයි පරාක්‍රමබාහු රජතුමාගෙ ගිම්හාන මාලිගාව. සීත මාලිගාව කියලා තමයි කියන්නෙ. වතුර අඩු කාලයට පයින් ඔතෙන්ට යන්න පුළුවන්... දැන් නම් ඉතින් යන්න වෙන්නෙ ඔරුවක...“
“ ඉතින් යමුකො...“ මට කියැවෙන්නෙ නිතැතිනි.
“ පොඩි ගානක් යයි. ඉන්න මම කතා කරලා බලන්නම්.“ මා ගමන් සගයා අසල මසුන් සොයමින් යන ධීවර බෝට්ටුවකට හඬ ගසා විමසනු ඇසේ. ගමන සූදානම්ය. කොල්ලෑව සහිත කුඩා ඔරුවට ගොඩ වුණෙමි. මා සගයා පිටුපසිනි. අතෝරක් නැති කතා කියමින් ඒ කෙටි දුර අපව රැගෙන යන ධීවර මිතුරාට මා සවන් යොමු වන්නේ නැත. මගේ මුළු අවධානයම නතු කරගෙන ඇත්තේ ඉදිරිපසින් දකින දිය දහර මැද නැගී සිටින නටබුන් ගොඩැල්ලය.
එය මනාකොට තහවුරු කළ කළු ගල් පාදමක් මත ඉහළට ඔසවා තනන ලද මනරම් පීඨිකාවක ඉදිවූ මන්දිරයක නටබුන් සැකිල්ලකි. මනාකොට සුමට කළ ගල් පුවරුවලින් කළ පාදම ගොඩනැගිල්ල ජල තලයේ මට්ටමට ඔසවා තබයි. එම ගල් පුවරු රළපනාවක් ලෙස යෙදවී ඇති අයුරු පෙනේ.
ගල් පුවරු සහිත ඔසවා තැබූ පාදම මත ගඩොල් බැමි වලින් වටකොට චතුරශ්‍රාකාර මලුවක් තනා තිබේ. එය මීටර පනහක් පමණ දිග පළලින් යුතුව ඇතැයි සිතේ. මන්දිරය ඉදිවන්නේ ඒ මලුව මතය. ගොඩනැගිල්ල ඉදිවන්නේ මලුවේ බිමට සාපේක්ෂව මීටරයක් පමණ උසිනි.
ගොඩනැගිල්ලේ බිත්තියට යාව පියගැට සහිත ප්‍රවේශයකින් නටබුන් මන්දිරය වෙත පිවිසිය හැකිය. මන්දිරයේ නැගෙනහිර දෙසින් වූ ප්‍රවේශ දොරටුවක සලකුණු පෙනේ. එය ප්‍රධාන ප්‍රවේශය ලෙස සැලකිය හැක්කේ බටහිරෙන් ද කුඩා දොරටුවක සලකුණු පෙනෙන බැවිනි.
ගල් පුවරු මත පා තබා මන්දිර ගොඩැල්ලට ගොඩ වූ සැණින් පෙනෙන්නේ තවමත් ශේෂ වී ඇති පුරාණ වාස්තු කර්මයන්හි අවශේෂ පෙන්වා දෙන අතීත ඉදිකිරීමක කලාත්මක ගැඹුරය. මේ වාස්තු ශිල්පියා මොනතරම් ව්‍යක්ත නිමැවුම් කරුවෙක් වනවාදැයි සිතනවාටත් වඩා ඔහු මොනතරම් විශිෂ්ට සෞන්දර්යවාදියෙක් දැයි සිතේ.
තවමත් ශේෂ වී ඇති මහා පැරකුම්බාවන් සමයේ ඉදිවූ පුරාණ බිත්ති සහිත කොටස තහවුරු කර ඇති ආකාරයෙන් මන්දිරයේ බිම් සැලැස්ම පැහැදිලිව හඳුනා ගත හැකිය. වසර දහස් ගණනක් පැරණි බදාම තලයේ කොටස් ද තවමත් නිරුපද්‍රිතය. එම බදාම තලය වර්ණ ගැන්වූ අයුරු පෙන්වන දුඹුරු වර්ණ රේඛාවල කොටස් ශේෂව තිබේ.
මේ බිම් සැලැස්ම මහා පැරකුම්බාවන්ගේ රාජභවන වූ සත්බුඹුපායේ අනුරුවක් විය නොහැකිදැයි සිතෙන තරමට සාම්‍යයක් පෙනේ. උස් පටු කුටි, උස් ජනෙල් කවුළු සහිත මේ වාස්තු විද්‍යාත්මක සැලසුම මොනතරම් අපූරු දැයි සිතෙන්නේ ඒ පටු කවුළුවක් අසලින් හිඳ ගත් පසුය. ඒ මොහොතේ දකින්නේ ඇස් මට්ටමින් දිවෙන පාරාක්‍රම සමුද්‍රයේ දැවැන්ත දිය තලය ය.
මේ මන්දිරය පූර්ණව පැවති සමයේ කවුළුවකින් මේ දියතලය දෙස බලාහුන් මහා පැරකුම්බාවන් පත් ආනන්දයෙන් එක් අංශුවක් විඳිමින් හිඳිමි. ඒ චිත්ත රූප තුළ සැරි සැරීම අපූර්ව චමත්කාරයක් උපදවයි.
මේ චමත්කාරය විඳිය හැකි අය පමණක් මේ බිමට පැමිණිය යුතු යැයි සිතේ. එසේ සිතන්නට අප පොලඹවන්නේ විටින් විට මේ පුරාණ ස්මාරකයට සිදු වූ බව පෙනෙන ව්‍යසනයන්හි ප්‍රමාණය නිසාය.
අසංවේදී මිනිස්සු මීට වසර කිහිපයකට පෙර පැවති නියං සමයක දී මේ නටබුන් අතර වැවී වියළී ගිය තෘණ පඳුරුවලට ගිනි තබා මහා ව්‍යසනයක් කළහ. ඒ ගිනි රස්නයට නටබුන්වල තිබූ පුරාණ බදාම තල පිපිරී ගිය අයුරු වාර්තා විය. තවත් වරෙක නිදන් හාරන්නෝ මේ නටබුන් ගොඩැල්ලේ තැන තැන කැණ ව්‍යසනයට ලක් කළෝය.
ඊටත් වඩා විශාලම හානිය සිදුකර තිබුණේ තමන් පැමිණ සිටින්නේ කොතැනටදැයි නොදත් මිනිසුන් පිරිසකි. ඔවුන් මේ පුරාණ බදාම තල මත ලැකර් භාවිත කර සිතුවම් ඇඳ තිබිණි. වින්දනය කළ හැකි අසීමිත අවකාශයක් තුළ මෙවැනි ව්‍යසනයන් කිරීමට සිත් වදින්නේ කෙසේ දැයි නොහැඟේ.
“ යමු නේද... අපේ ධීවර මිත්‍රයට පරක්කු වෙනවා...“
මගේ ගමන් සගයා මා අමතයි. දැන් යායුතුව ඇත. නැවතත් පරාක්‍රම සමුද්‍රයේ සොඳුරු දිය තලය දෙස බලමි. එය රන්වන් පැහැයෙන් බැබළෙමින් ඇත. සියවස් ගණනාවකට පෙර මැවුණා සේම මැවෙන ඒ අසිරිමත් දැකුමින් නෙත් මුදාගෙන කුඩා ඔරුවට ගොඩවෙමි. සිඟිති පෙණ බුබුළු මතුකරමින් හබලින් දිය දහර බිඳෙන හඬ දැන් අප සනසනු ඇත
