මිනිසා විසින් වනය ආක්රමණය කරත්ම වන සතුන් ගම් වැදීම චිරාත්කාලයක පටන් සිදුවන්නකි. එකල ගොවයෝ ඒ සඳහා කෙම්පන් ක්රම භාවිතා කළහ. අදට වඩා වනාන්තර ආශ්රිතවම ගම්මාන පිහිටියද මෙමඟින් වන සතුන් හා කිසියම් පයුරුපාසනමක් ඇතිව විසීමට ගැමියාට හැකි විය. අද වන සතුන් සම්බන්ධයෙන් ලොකුවට ම කතා කෙරෙන ප්රශ්නය වන්නේ ‘අලි-මිනිස් ගැටුම’ ය. මෙනිසා දශක කීපයක් තිස්සේ මිනිසුන් හා වන අලින් බොහෝමයක් මිය ගොස් ඇති අතර දැනුදු මිය යම්න් පවතී. මින් ගොවිජනතාවගේ කෘෂිකාර්මික ජීවන රටාව බරපතළ ලෙස බිඳවැටී ඇති අතර, ඉතාම ගැටලුකාරී වාතාවරණයකට ඔවුන් මුහුණදී ඇත.
මේවන විට ලංකාව මුහුණ පා සිටින වනසතුන් - මිනිස් ගැටුමෙහි අලුත්ම තත්ත්වය වන්නේ වඳුරන්, රිළවුන්, වල් ඌරන්, දඬු ලේනුන්, ඉත්තෑවුන් සහ මොනරුන් ආදී වන සතුන් ගෙන් වන උවදුරුය. ග්රාමීය පෙදෙස්වල භව භෝග වගාවන්ට උන් විසින් කරන හානිය සුළුපටු නොවේ. ඇතැම් ප්රදේශවල ගම් මට්ටමේ කුඩා වාණිජ ගොවීන්ගේ සියලු අස්වනු මේ සතුන්ට බිලි වන අයුරු දැකිය හැකිය. දැන් දැන් උන් මිනිසුන් පාරිභෝජනය කරන බවබෝගවලට හුරුවීම ඊට හේතුවය. මෙනිසා වනයේ අහාර හිඟ වූ සැනින් උන් ගම් වදිති.
පසුගිය දා නව වැනි පාර්ලිමේන්තු සැසි වාරය අමතමින් හිටපු ජනාධිපති පාර්ලිමේන්තු මන්ත්රී මෛත්රිපාල සිරිසේන විසින් මෙරට ගොවියන් මුහුණ දී සිටින මෙකී ගැටලු පිළිබඳව සිය අවධානය යොමු කර සිටියේය. එහිදී ඔහු කියා සිටියේ “...ගොවියා ගොඩ ගන්නේ කොහොමද කියන කාරණාවේදී කාගේත් අවධානය යොමු වී තිබෙන කාරණයක් තමයි මේ රටේ සතුන්ගෙන් ආහාරවලට සිද්ධවන හානිය. අවුරුදු පහක් මම කෘෂිකර්ම ඇමැතිවරයා විදිහට ඉන්න කාලේ අපි ඒවායේ සංඛ්යාලේඛන ගත්තා. ඒ කියන්නේ 2005-2006-2007 කාලේ. ඒ කාලේ; ලංකාවේ වඳුරන් හා රිලව් සංඛ්යාව ලක්ෂ 11ක් විතර. දැන් ඒක කොච්චරවෙලා ද කියන්න මම දන්නෙ නැහැ. වඳුරෝ රිලව් එක දවසකට විනාශ කරන පොල් ගෙඩි සංඛ්යාව කොච්චරද? ගරු කතානායකතුමනි, එක වඳුරෙක් රිලවෙක් පොල් ගහකට නැග්ගහම මුළු පොල් වල්ල ම විනාශ කරනවා.
පොල් ගෙඩියක් දෙකක්; ඇට්ටියක් දෙකක් කාලා අනිත් ඔක්කොම අත්දෙකෙන් හූරලා විසි කරනවා. මං මේ කියන්නේ අවුරුදු දහයකට එහා සංඛ්යාලේඛන. ඒ විදියට වඳුරෙක් රිලවෙක් නැඟලා පොල් ගහකට එක පොල් වල්ලක් විනාශ කලාම ඒ කාලේ පොල් ලක්ෂ දහයක් ඉවරයි. අද ඒ වගේ වඳුරන් - රිලව් දෙගුණ වෙලා ඇති; වුන්ගෙන් වන විනාශය ලක්ෂ විස්සක් විතර වෙලා ඇති. මේ රටේ පොල් නිෂ්පාදනයෙදි හොයන්නේ නැති පැති මං මේ කියන්නෙ. අපි බෞද්ධ රටක් විදිහට මේකට අත තියන්නේ නැහැ. ඒ නිසා අපි පාරේ එහෙ මෙහෙ යනකොට සුනඛයෝ ඉන්නවා; සුනඛයන්ට අත තියන්නේ නැහැ. සුනඛයෝ ආරක්ෂා කරන සුනඛ සංවිධානත් තියෙනවා සභානායකතුමනි. ඉතින් මේ වගේ තත්ත්වයක් උඩ අපි අලි මිනිස් ගැටුම ගැනත් දන්නවා. ඊගාවට මොණරා, ඌරා ඒ වගේ සත්තු රාශියක් නිසා මේ රටේ අහිංසක ගොවීන් රාශියක් නිෂ්පාදනය කරන ආහාරවලින් හතරින් එකක් සත්තු විනාශ කරනවා. මිනිස්සු බඩගින්නේ ඉඳලා සතුන්ට මිනිස්සුන්ගේ ආහාර කන්න දෙන ලෝකෙ එකම රට තමයි ලංකාව. කථානායකතුමනි; ලෝකයේ අනෙක් රටවල්වල ගැන මම හොඳට හොයලා බැලුවා සත්තු ආහාර විනාශ කරනවා නම්; සතුන්ගෙන් මිනිසුන්ට හානියක් තියෙනවා නං ඒ සත්තු විනාශ කරලා දානවා. හැබැයි අපි බෞද්ධ රටක් නිසා අපේ බෞද්ධ සංස්කෘතියත් එක්ක අපි සත්තුන්ට අත තියන්නේ නෑ සභානායකතුමා. ඒක නිසා අපේ ආහාර නිෂ්පාදනයෙන් 4/1ක් වන සත්තු විනාශ කරනවා. වෙළඳපළේ ආහාර හිඟයට මෙයත් එක හේතුවක්.
අලි මිනිස් ගැටුම සතුන්ගෙන් වන හානිය ඔබ අපි හැම කෙනෙක්ම මාධ්ය තුළ දකිනවා. ගම්වල මිනිස්සු නිසා අපි දන්නවා. මොණරෙක් වෙලකට ඉගිලිලා ආපුහාම හරියට වතුර බටයකින් උරාගෙන යනවා වගේ තමයි හොට තියලා හිටං වී බුසලක් විතර බඩ ඇතුළට දාගෙන තමයි මොණරා ආපහු ඉගිල්ලිලා යන්නෙ .
මේ විශාල ආහාර ප්රමාණය හරියටම රටේ ගොවියා නිෂ්පාදනය කරන ආහාරවලින් 4/1ක්. ඉතින් මේකට පිළියමක් නැහැ. මේවා තමයි ප්රශ්න. එන්න එන්න සත්තු වැඩි වෙනවා. අපේ වනජීවී ඇමති තුමා මෙතන ඉන්නවද දන්නෙ නැහැ. ඉතින් සත්තු රකින්නත් ඕන. මගේ ප්රතිපත්තිය නම් සත්තුන්ට වැඩිය මිනිසුන්ගේ බඩගින්න ගැන හිතන්න ඕන. මිනිස්සුන්ගේ පෝෂණය ගැන හිතන්න ඕන. ”
මෙරට ගොවීන් විසින් වගා කරන බෝගවලට වන සතුන්ගෙන් සිදු වන හානිය සුළුපටු නොවේ. ඔවුනතින් විනාශයට පත්වන බෝගවල වටිනාකම වසරකට රුපියල් කෝටි 1800 ඉක්මවන බව පසුගියදා පුවත්පත්වල වාර්තා විය.
මීට පිළියමක් වශයෙන් ගෙන ඇති පියවර සම්බන්ධයෙන් ගොවිජන සේවා කොමසාරිස් කාර්යාලයෙන් අප කළ වීමසීමේදී වන සතුන්ගෙන් වගාවන්ට සිදුවන හානි පිළිබඳ ගොවීන්ගෙන් තොරතුරු ලබාගැනීමේ වැඩපිළිවෙළක් මේ වන විට ආරම්භ කර ඇති බවත්, මේවනවිට දිවයිනේ සෑම ප්රදේශයකින් ම ගොවීන් විසින් ඔවුන්ට සිදුව ඇති වගා හානි පිළිබඳව තොරතුරු කෘෂිකර්ම අමාත්යාංශය වෙත ලබා දෙමින් පවතින බව පැවසීය. දැනට ඇති තොරතුරු අනුව වැඩි ම බෝග හානියක් සිදු කරන්නේ, වල් ඌරන්, රිලවුන් සහ වඳුරන් මෙන්ම මොනරුන්, ඉත්තෑවුන් හා වන අලීන් ය. පොළොන්නරු දිස්ත්රික්කයේ ඇතැම් ප්රදේශවල බහුල වශයෙන් හම්බාවන්ගෙන් බෝග හානි සිදුවන බව ගොවීන් විසින් පවසන බවයි.
හෙක්ටර් කොබ්බෑකෙඩුව ගොවි කටයුතු පර්යේෂණ සහ පුහුණු කිරීමේ ආයතනයෙන් කළ විමසීමේදී ඔවුන් කියා සිටියේ වන සතුන්ගෙන් සිදුවන භෝග හානි හේතුවෙන් වාර්ෂිකව 40% කට වැඩි ප්රමාණයක් අස්වැන්න රටට අහිමි වන බවය.
වඳුරන්ගෙන් හා රිලව්ගෙන් සිදුවන වගා හානිය සම්බන්ධයෙන් පර්යේෂණයක නිරත වූ මහාචාර්ය චාමලී නහල්ලගේ පවසන්නේ, “වන සතුන්ගෙන් බෝගවගාවට හානි සිදුවන නමුත් එක් සත්ත්ව වර්ගයක් ඉලක්ක කරගෙන චෝදනා නැඟීම නිවැරදි නොවන බවයි. වඳුරන් හා රිලවුන් ඉලක්ක කරගෙන මේ චෝදනාව එල්ල වුවද? වැඩි වශයෙන් හානි සිදු වන්නේ රිලවුන්ගෙනි.
එසේ වුවත් ඇතැම් උදවිය සංඛ්යා දත්ත මඟින් පෙන්වාදෙන තරම් මේ සතුන්ගෙන් හානියක් සිදු නොවන බව ඇය කියයි. මන්ද යත් මෙතෙක් මේ සතුන් සම්බන්ධයෙන් නිවැරදි ගණනය කිරීමක් සිදු වී නොමැති බව ඇයි පවසයි. එය පූර්ණ කාලීනව විවිධ ක්ෂේත්ර ඔස්සේ සිදු කළ යුතු දුෂ්කර කාර්යයකි. තමන් පර්යේෂණ කටයුතු සිදු කරන ගලිගමුව හත්තපිටිය වැනි විශාල ප්රදේශයක් ගෙන බැලුවොත් දළ වශයෙන් වඳුරන් සහ රිලවුන් 2500-3000ත් අතර ප්රමාණයක් සිටින බව ඇය පවසයි. නමුත් මේ නියැදිය ලංකාවේ සෑම තැනකටම අදාළ නොවේ. එය එහි පවතින පරිසර තත්ත්වය අනුව වෙනස් වේ. පොල්වගාවට වඳුරන්ගෙන් නොව රිලවුන් හා දඬුලේනුන්ගෙන් වැඩි වශයෙන් හානි සිදු වුවත් එක් ප්රදේශයක සිදුවන හානිය පදනම් කරගෙන මුලු රටේම එවැනි තත්ත්වයක් පවතින බව නිගමනය කිරීම උචිත නොවන බව ඇගේ අදහසය. මුලින් ම කළ යුත්තේ මේ සතුන් ගේ චර්යා රටාව අධ්යනය කිරීම ය.
මෙතුවක් කල් මේ ප්රශ්නය මැඩපැවැත්වීමට ගත් ක්රියා මාර්ගවලින් නිසි ප්රතිඵල අත් නො වුණේ මේකී සත්ත්ව චර්යාව, ආහාර රටා සහ සමාජ සංවිධාන රටා සම්බන්ධයෙන් නිසි අධ්යයනයක් යොමු නොකිරීම නිසාය. මෙරට ඇතැම් පරිසර පද්ධති අනුව මේ සතුන්ගේ ආහාර රටාව වෙනස් වේ. එනිසා නිසි අධ්යනයක් කර සිදු කර වගකීමෙන් යුතුව ප්රකාශ නිකුත් කිරීම කළ යුතු බව” ඇගේ අදහසය.
2018 වසර දක්වා ජාතික පසු අස්වනු කළමනාකරණ ආයතනය මඟින් සිදු කළ අධ්යයනයන්ගෙන් ලබාගත් දත්තයන්ට අනුව 2018 වර්ෂය වන විට ප්රධාන බෝගයන් කිහිපයක පසු අස්වනු හානිය පහත පරිදි වේ.(2021 වර්ෂයේදී නැවත අධ්යයනයක් සිදු කිරීමට අපේක්ෂිත අතර මේ වනවිට ක්ෂේත්රයට හඳුන්වා දී ඇති/භාවිත වන නිවැරදි තාක්ෂණයන් අනුව ඇතැම් බෝගයන්ගේ පසු අස්වනු හානිය මෙයට වඩා අඩු වේ යැයි අපේක්ෂා කෙරේ)