මෙරට සංස්කෘතික උරුමය කළමනාකරණය කරන ප්‍රධාන ආයතනයක් ලෙස මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල හැඳින්විය හැකිය. 1980 අංක 57 පාර්ලිමේන්තු පනත ප්‍රාකාරව ස්ථාපිත වූ මේ ආයතනයේ මූලික පරමාර්ථ අතර මෙරට ප්‍රධාන පුරාවිද්‍යා ස්ථාන ආරක්ෂා කිරීම හා සංරක්ෂණ කිරීම, පර්යේෂණ සිදු කිරීම, බිතු සිතුවම් සහ වෙනත් පුරාවස්තු සංරක්ෂණය කිරීම, පුරාවිද්‍යා ක්ෂේත්‍රයේ මානව සම්පත් සංවර්ධය කිරීම මූලික වේ. ඊට අමතරව මේ ආයතනය විසින් මෙරට මුල් අවධියේ හා මධ්‍යකාලීන අවදියේ පැවැති රාජධානි සම්බන්ධ ස්ථානයන්හි පුරාවිද්‍යා කැණීම් හා පර්යේෂණ සංරක්ෂණ කටයුතු සහ සම්බන්ධයෙන් ඉතා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කර ඇත. එවැනි වැදගත් ආයතනයක් වන මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල පිළිබඳ පසුගිය සමයේ වැඩිපුර කතාබහට ලක්වූයේ පසුගිය යහපාලන රජය සමයේදී සිදුවූවා යැයි කියන මුදල් අවභාවිත කිරීමේ සිදුවීම් කිහිපයක් හේතුවෙනි.
අගමැති හා බුද්ධශාසන, සංස්කෘතික සහ ආගමික කටයුතු අමාත්‍ය මහින්ද රාජපක්ෂයන් විසින් 2016-2019 දක්වා කාලය තුළ මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල තුළ සිදුව ඇති ක්‍රියාවන් විමර්ශනය කිරීම සඳහා පසුගිය ජනවාරි 14 වැනිදා කමිටුවක් පත්කරනු ලැබිණ. එම කමිටුව විශ්‍රාමලත් මහාධිකරණ විනිසුරු ගාමිණී සරත් එදිරිසිංහගේ සභාපතිත්වයෙන් යුතුව අමාත්‍යාංශ හිටපු ලේකම් ගෝඨාභය ජයරත්න සහ ජ්‍යෙෂ්ඨ නීතිඥ හරිගුප්තා රෝහණධීර යන මහත්වරුන්ගෙන් සමන්විත විය. මාස 5ක් තිස්සේ කරන ලද ඉතා සියුම් විමර්ශනයකින් පසු පසුගිය 28 වැනිදා කමිටු වාර්තාව අගමැතිවරයාට බාර දෙනු ලැබිණ.
ඒ අනුව 2016 - 2019 කාල සීමාව ඇතුළත රුපියල් මිලියන 11,059 ක් බරපතළ අවභාවිතයක් සිදුව ඇති බව එම වාර්තාවෙන් අනාවරණය කොට තිබේ. අරමුදලේ මුදල් අවභාවිත කර ඇති ආකාරය පිළිබඳ සැකෙවින් මෙසේ දැක්විය හැකිය.
අරමුදල සතු ස්ථාවර තැන්පත් අනුමැතියකින් තොරව ආපසු ගැනීම හා තැන්පත් පොලී ආදායම් අහිමි වීමෙන් සිදුව ඇති පාඩුව රුපියල් මිලියන 2,608කි.
නීත්‍යානුකූල අනුමැතියකින් තොරව සිසු දහම් සෙවණ දහම් පාසල් ගොඩනැඟිලි ඉදි කිරීමට ගෙවන ලද මුදල රුපියල් මිලියන 753කි. සංචාරක ප්‍රවේශපත්‍ර අලෙවි කිරීමෙන් ලැබෙන ඩොලර් ආදායම රුපියල්වලට පරිවර්තනය කිරීම නිසා අරමුදලට සිදුව ඇති සම්පූර්ණ අලාභය රුපියල් මිලියන 48කි. එය 2016, 2017 සහ 2018 යන වසර තුනේදීම සිදුව ඇත. එපමණක් නොව පුරාවිද්‍යාභාරය සඳහා වන නියමිත දායකත්ව මුදල් නොගෙවා නීති විරෝධීව වෙනත් කටයුතු සඳහා වැය කර ඇති මුදල රුපියල් මිලියන 2,266කි.
ඊට අමතරව අපේ ගම ව්‍යාපෘතියේ දේපළ පැවරීමේදී සිදුව ඇති අලාභය රුපියල් මිලියන 8කි. විධිමත් අනුමැතියකින් තොරව සංස්කෘතික සහ ආගමික ආධාර හා ප්‍රදාන ලෙස ලබාදුන් මුදල රුපියල් මිලියන 2,316කි. ඊට අමතරව වැඩිම මුදලක් අවභාවිත කර ඇත්තේ බඳවා ගැනීමේ පටිපාටියේ අනුමත සීමා ඉක්මවමින් සිදුකර ඇති බඳවා ගැනීම් සහ ඒ වෙනුවෙන් වැටුප් සහ දීමනා ගෙවීම සඳහාය. එයින් අවභාවිත කර ඇති මුදල රුපියල් මිලියන 3,060කි. මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල් පනතේ 8 වැනි වගන්තිය ප්‍රකාරව අරමුදලට අයත් මුදල් සහ සම්පත් යෙදවිය හැක්කේ මහජන ප්‍රතිලාභයක් හෝ යහපතක් අරමුණු කරගෙනය. ඒ අනුව ඉහත කී කටයුතුවලදී අරමුදලේ පරමාර්ථ සහ අරමුණු අනුව ක්‍රියාකර තිබේද යන්න කමිටුවේ විමර්ශනයට ලක්වී තිබේ. 2017.11.22 සිට 2018.02.10 දක්වා වූ පළාත් පාලන මැතිවරණය පැවැත්වීමට අදාළව රජයේ මැතිවරණ කොමිෂන් සභාවෙන් නිකුත් කර ඇති නීතීමය නියමයන්ට අදාළව අරමුදල කටයුතු කළේ ද යන්න ගැන ද කමිටුවේ විමර්ශනයට ලක්වී තිබේ. ඒ අනුව මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල සතුව තිබූ ඩොලර් ගිණුමෙන් නිදහස් කරගත් මුදල් සහ ස්ථාවර ගිණුමෙන් ලබාගත් මුදල් යොදවා ඇත්තේ මැතිවරණ කටයුතු වෙනුවෙන් බව අනාවරණය වී ඇත.
මහා භාණ්ඩාගාරයේ අනුමැතියකින් තොරව මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදල ජංගම ගිණුම් 25ක් අරඹා ඇති අතර, මුදල් රෙගුලාසි උල්ලංඝනය කරමින් උපාංග මිලදී ගැනීම්, විදේශ ආදායම් සහිත අරමුදල් ව්‍යාපෘතිවල මුදල් ගිණුම්ගත කිරීමේ දෝෂ සහ ගෙවීමේ පටිපාටියෙන් බැහැර මුදල් ගෙවීම් සඳහා පසුව ලේඛන සකස් කර ඇති බවත් කමිටුව විසින් අනාවරණය කරගෙන ඇත.
මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදලේ බලය පැවරී ඇති පාලක මණ්ඩලයට සාමාජිකයන් 12 දෙනෙකු ඇතුළත් වන අතර එහි කැබිනට් ආමාත්‍යවරු දෙදෙනෙකු ද සිටින අතර සභාපතිත්වය දරන්නේ අග්‍රාමාත්‍යවරයා විසිනි.
පාලක මණ්ඩලයේ සභාපති අග්‍රාමාත්‍යවරයා වන අග්‍රාමාත්‍යවරයා වන අතර, අග්‍රාමාත්‍ය ලේකම් සහ පුරාවිද්‍යා අධ්‍යක්ෂ ජනරාල්වරයා නිල වශයෙන් පාලක මණ්ඩලයේ සාමාජිකත්වය දරයි.
ඊට අමතරව සංස්කෘතික කටයුතු භාර අමාත්‍යවරයා, මුදල් විෂය භාර අමාත්‍යවරයා, එක්සත් ජාතීන්ගේ අධ්‍යාපනික විද්‍යාත්මක සංස්කෘතික සංවිධානය (යුනෙස්කෝව) කටයුතු භාර අමාත්‍යවරයා, සංචාරක කටයුතු විෂය භාර අමාත්‍යවරයා, හින්දු කටයුතු විෂය බාර අමාත්‍යවරයා, සංස්කෘතික කටයුතු බාර අමාත්‍යවරයා (සිටී නම්), අග්‍රාමාත්‍යවරයාගේ ලේකම්, සංස්කෘතික කටයුතු බාර අමාත්‍යවරයාගේ ලේකම්, පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවේ අධ්‍යක්ෂ ජනරාල් සහ අග්‍රාමාත්‍යවරයා විසින් පත් කරනු ලබන තවත් පුද්ගලයන් දෙදෙනෙක් පාලක මණ්ඩලයට අයත් වේ.
අරමුදල සම්බන්ධයෙන් ගනු ලබන තීන්දු තීරණවලදී පාලක මණ්ඩලයේ අනුමැතිය ලබාගැනීම අවශ්‍ය වුවත් ඉහත කී කාලය තුළ සිදුව ඇති අවභාවිත ක්‍රියා සඳහා එවැනි අනුමැතියක් ලබාගෙන නොමැති බව කමිටුවේ විමර්ශනයේදී අනාවරණය වී තිබේ.
ඒ අනුව 2019 වර්ෂය පුරා කළ අවිධිමත් වියදම් සියල්ල සඳහා අනුමැතිය ලබාගැනීමට 2019.11.15 දින අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩලයක් කැඳවා ඇති අතර එයට සාමාජිකයන් 5ක් පමණක් සහභාගි වී තිබේ.
එහෙත් සහභාගි නොවූ සාමාජිකයන්ගේ ද අත්සන් ලබාගෙන ඇති අතර එම අධ්‍යක්ෂ මණ්ඩල රැස්වීමේ නිත්‍යානුකූලභාවය පිළිබඳ ගැටලු ඇති බවක් පෙන්නුම් කරන බැවිත් කමිටු සාමාජික අත්සන් තහවුරු කරගැනීම සුදුසු බවද විමර්ශන කමිටු වාර්තාවෙන් නිර්දේශ කර තිබේ.
හිටපු අග්‍රාමාත්‍ය රනිල් වික්‍රමසිංහ සහ හිටපු අමාත්‍ය අකිල විරාජ් කාරියවසම් ඒ සඳහා අත්සන් කර නැත. සිදුව ඇති මූල්‍යමය අක්‍රමිකතා, අවභාවිත සහ පරිපාලන අක්‍රමිකතා වෙනුවෙන් අදාළ පාර්ශ්වයන් සඳහා නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට ද විමර්ශන කමිටුව තම වාර්තාව මඟින් නිර්දේශ කර තිබේ.
පනතේ විධිවිධාන පරිදි විධිමත් පාලක මණ්ඩල රැස්වීමකින් තොරව පූර්ණ අනුමැතියක් රහිතව අරමුදලට ලැබුණු මුදල් අවභාවිත කිරීම 1982 අංක 12 දරන පොදු දේපළවලට එරෙහි පනත සහ 1994 අංක 19 දරන අල්ලස් හා දූෂණ චෝදනා විමර්ශනය කිරීමේ කොමිෂන් සභා පනතේ විධිවිධාන පරිදි අපරාධ නඩු විධාන සංග්‍රහය පනතේ විධිවිධානවලට යටත්ව ඊට අදාළ පුද්ගලයන්ට නඩු පැවරිය හැකි වරදකි. ඒ අනුව යම් තැනැත්තෙකු විසින් සිදු කරන ලද හානියක් හෝ අලාභයක් අයකර ගැනීමට හෝ වන්දි පූර්ණය කිරීම සඳහා අවස්ථානුකූලව සිවිල් නඩුවක් පවත්වාගෙන යා හැකි බව ද කමිටුවේ නිර්දේශයයි.
එපමණක් නොව ආයතන සංග්‍රහය සහ අනෙකුත් පරිපාලන, මුදල් චක්‍ර ලේඛන, උල්ලංඝනය වූ අවස්ථාවක දී අභ්‍යන්තර ආයතනයෙහි අදාළ තැනැන්තන්ට එරෙහිව විනය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීමට ද කමිටුව නිර්දේශ කර තිබේ. පිටු 142කින් සමන්විත එම කමිටු වාර්තාව නීතිපතිවරයා වෙත යොමු කිරීමෙන් පසු නීතිපති උපදෙස් මත ඉදිරි කටයුතු සිදුකිරීමට නියමිත බව විමර්ශන කමිටු සාමාජික ජ්‍යෙෂ්ඨ නීතිඥ හරිගුප්තා රෝහණධීර පැවසීය.
පොදු දේපළ පනත යටතේ අරමුදලේ මුදල් අවභාවිත කිරීම වසරකට නොඅඩු වසර 20 දක්වා සිරදඬුවම් ලබා දිය හැකි වරදකි.
ඊට අමතරව අවභාවිත කරන ලද මුදල මෙන් තුන් ගුණයක් මුදලක් නැවත අය කර ගැනීමට නීතීමය ප්‍රතිපාදන තිබෙන බව ද සඳහන් කළේය.
ශ්‍රී ලංකාවේ සංස්කෘතික උරුමය කළමනාකරණය කිරීම සිය දැක්ම කරගත් මධ්‍යම සංස්කෘතික අරමුදලේ මුඛ්‍ය පරමාර්ථ ඉටුකර ගැනීමට නම් එම අරමුදලේ සිදුව ඇති
අක්‍රමිකතා සම්බන්ධයෙන් නීතිමය ක්‍රියාමාර්ග ගැනීම ශ්‍රී ලංකා ජනරජයේ වගවීම සහ වගකීම විය යුතු බව ද කමිටුව වැඩිදුරටත් අවධාරණය කර සිටී.
