ඇතැම් මිනිසුන් කායිකව මිය ගිය ද ඔවුන් ජීවත් වූ කාලයේ මානව වර්ගයාගේ යහපත උදෙසා ඉටු කරන ලද අපරිමිත මෙහෙය හේතු කොටගෙන ඔවුන්ගේ කිතු සිරුර නොදිරා නොමැරී දීර්ඝ කාලයක් මානව චිත්ත සන්තානයේ සුමිහිරි මතක සැමරුම් ලෙස ලැගුම් ගනී. චක්‍රාවාටයේ ඇතැම් තාරකා නිවී ගොස් බොහෝ කාලයක් ගත වුව ද ඒ තරුවලින් ගලා ආ කාන්තිය දීර්ඝ කාලයක් පොළොවට ගලා එන්නා සේ ඔවුන් පිළිබඳ මතක අපගේ අඳුරු ජීවන මංපෙත ආලෝකවත් කරයි. මේ තීරු ලිපියෙන් අපේක්ෂා කෙරෙන්නේ එබඳු මතක සැමරුම් ශේෂ කළ අමරණීය මිනිසුන් පිළිබඳ ආවර්ජනයක යෙදීම ය. ලාංකේය පුවත්පත් කලාවට සහ සාහිත්‍ය ක්ෂේත්‍රයට අමිල මෙහෙයක් ඉටු කළ දයාසේන ගුණසිංහ පිළිබඳ මතක ආවර්ජනයකින් මේ තීරුව ඇරඹීම කාලෝචිත යැයි සිතමි.
සිය ජීවිත කාලයේ නිමග්න වූ හැම ක්ෂේත්‍රයක ම ඔහු පරමාදර්ශී ලෙස සිය වගකීම් ඉටු කළේ ය. අද අප ජීවත් වන්නේ පරමාදර්ශ විරල සමාජයක ය. උදාර පරමාර්ථ උදර පරමාර්ථයට යට වෙයි. මිනිසා වෙනුවට ඉතුරුව තිබෙන්නේ මිනිස් සෙවණැලි ය. බැලු බැලූ අත රජයන්නේ අන්ධකාරය යි, අවිද්‍යාව යි, අවරසිකත්වය යි, මෝහය යි. අන්ධකාරයෙන් ආලෝකය සොයා යෑමටත්, අවිද්‍යාවෙන් විද්‍යාව මතු කරගැනීමටත්, අවරසිකත්වයෙන් රසිකත්වය පාදාගැනීමටත්, මෝහයෙන් ප්‍රඥාව කරා ගමන් කිරීමටත් තවමත් මානව සමාජයට ආලෝක ධාරා මුදා හරින අප හැර දමා ගිය චරිත පිළිබඳ ආවර්ජනයක යෙදීමෙන් උත්තේජනයක් ජනිත වෙයි.
ඉංගිරියට නුදුරු ඌරුගල ගම්මානයේ උපත ලද දයාසේන ගුණසිංහ මතුගම ආනන්ද ශාස්ත්‍රාලයෙන් පාසල් අධ්‍යාපනය නිම කොට උසස් අධ්‍යානය සඳහා පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයට ප්‍රවේශ වන්නේ ඒ විශ්වවිද්‍යාලය ශාස්ත්‍ර නිකේතයක් ලෙස විරාජමාන වෙමින් පැවති සමයක ය. පේරාදෙණිය විශ්වවිද්‍යාලයෙන් උසස් ශාස්ත්‍රීය ශික්ෂණයක් ලැබුව ද එම අධ්‍යාපනය ලාංකික සමාජයේ යහපැවැත්මට කොතෙක් උපකාරී වන්නේ යන්න පිළිබඳ ගුණසිංහගේ මනසේ ප්‍රතිරාව නංවූ විතර්කයක් ද පැවති බව විශ්වවිද්‍යාලයෙන් නික්ම ගොස් ලියූ කාව්‍ය නිර්මාණවලන් අනාවරණය වෙයි. උපාධිය සම්පූර්ණ කිරීමෙන් පසු බොහෝ උපාධිධාරීන්ට තිබුණේ රටවැසියාගේ ජීවන තත්වය නඟාලීම සඳහා උර දීමට වඩා තම ජීවන තත්ත්වය ඉහළ නංවාගැනීමේ විමුක්ති මාර්ග සෙවීම බව ‘තුන්වසරක් සහ එක් රැයක්’ නමැති කාව්‍ය නිර්මාණයෙන් ධ්වනිත වෙයි;
‘හිසින් දැරූ වනපොත් බර
කඩදහි පිටු වෙත පවරා
සැනසුම ලදවුන් එකතුව
ගැයූ සුරා ගී නිම විය
ඉඳහිට කුටිවලින් අවට
දොඩමලු වන සිහින මැදින්
ඇසෙයි ඔවුනගේ පා හඬ
විල්ලුද බුමුතුරුණු තළන’
‘නර කෙස හා සෙනෙහස’ නමැති කාව්‍ය නිර්මාණයෙන් ධ්වනිත වන්නේ ද රටේ පොදු ජනයාගේ ජීවන අපේක්ෂා ගැන අබමල් රේණුවකිනුදු සංවේදී නොවන අහස් විමනක් බඳු විශ්වවිද්‍යාල අධ්‍යාපනය ගැන උපන් සැක සංකා ය.
‘නිල් අහස තණ පලස කඳු රැලිය දිය කඳුර
තුරු සෙවණ ලිය ගොමුව සිනාසෙන මිනිස් කැල
අයදිමින් අප ඇසුර අත් විදා සිටින කල
උනිමු ගහ ලෝ අතර ගුවන් පියසක සිරව’
විශ්වවිද්‍යලයේ අධ්‍යාපනය ලබන සමයේ පටන් දයාසේන ගුණසිංහ කාව්‍යකරණයට අවශ්‍ය ව්‍යුත්පත්තිය ලැබුව ද එක් රැයකින් කවි විජිතයේ කිරුළු දැරීමේ විජිගීෂාවක් ඔහුට නොවිණ. 1959 දී විශ්වවිද්‍යාල අධ්‍යාපනය නිම කළ දයාසේන ගුණසිංහගේ ප්‍රථම කාව්‍ය සංග්‍රහය වන රන් තැටියක කඳුළු කෘතිය එළි දකින්නේ 1974 පෙබරවාරි මාසයේ ය. එනම් විශ්වවිද්‍යාලයෙන් නික්ම වසර විසි පහකට පසුව . සමාජ-ජීවන අත්දැකීම්වලින් මුහුකුරා ගිය පරිණත කවියකු ලෙස කලඑළි බැසීමට තරම් ඉවසීමක්-විනයක් ඔහුට තිබිණි.
නිර්මාණකරුවකු ලෙස එලෙස දීර්ඝ පාරමිතා පුරා බිහි කළ ප්‍රථම කාව්‍ය සංග්‍රහයට ඒ වසරේ පළ වූ හොඳම කාව්‍ය සංග්‍රහයට හිමි රාජ්‍ය සම්මානය හිමි විය. දයාසේන ගුණසිංහගේ දෙවන කාව්‍ය සංග්‍රහය වූ ‘නොවඳිම් සිදුහත්’ ඔහුගේ ප්‍රථම කාව්‍ය සංග්‍රහය ද ඉක්මවා යන තරම් කලාත්මක පරිසමාප්තියකින් යුක්ත වුව ද ඒ වසරේ ප්‍රශස්ත කාව්‍ය සඳහා වන රාජ්‍ය සාහිත්‍ය සම්මානය පිරිනැමුණේ වෙනත් අයකුට ය. ගුණසිංහයන්ගේ තෙවැනි කාව්‍ය සංග්‍රහය වන දොරමඬලාව පළ වුයේ දෙවන කාව්‍ය සංග්‍රය පළ කොට වසර දහයකට පසු ව ය.
ජීවිත කාලයට ම දයාසේන ගුණසිංහ රචනා කළේ කාව්‍ය සංග්‍රහ තුනකි. වසරින් වසර රළින් රළ නඟන කටුක ලවණ රසින් පිරුණු කවි සයුරක් තැනීමට උවමනාවක් නොවිණ. නිකරුණේ පොත් රාක්කවල ඉඩ අවුරාලීමට තරම් මානසික ව්‍යාධියක් ද නොවිණ. එහෙත් ඔහු ලියූ කවි පොත් තුනෙන් අන් සියල්ලන්ට ඉහළින් විසි වන සියවසේ හොඳම කවියා ලෙස කවි ලොව කිරුළට ඔහු හිමිකම් ලද්දේ නිතැතිනි. ඔහුගේ කවිය ලේසර් කිරණයක් මෙන් සමාජ දේහය විනිවිද ගියේ ය. අද අප ගතකරන අපා අඳුරින් පිරි ජීවිතය ඔහු දුටුවේ 1974 දී පමණ ය. ඔහු ඒ ලෝකය දැක්කේ ‘කවුළු තුළින් බලා සිටින බිහිසුණු අඳුරට මැදි ව සතුටු සලාකය ලෙවකන, සුළි කැවෙමින් බමන ලොවක්’ ලෙසිනි. ‘අලෙවිය බලය කොට බලය අලෙවි කරන’ වත්මන් දේශපාලන පරිහානිය ඔහු කල් වේලා අතුව දැක අනතුරු හැඟවීමේ සංඥ කවියෙන් නිකුත් කළේ ය.
දයාසේන ගුණසිංහ පිවිසි හැම ක්ෂේත්‍රයක ම ඔහුගේ පිය සටහන් සලකුණු වූයේ ගැඹුරට කිඳා බැස ය. ‘කැනල් පාරේ නිශාචරයෝ’ කෙටිකතා සංග්‍රහයෙන් ඇරඹී ‘කේතුමතී හෝටලයේ රාත්‍රියක්’ සහ ‘මරුවාගේ හෝරාව’ කෙටිකතා සංග්‍රහවලින් ද ඔහු රමණීය ලෙස සිතුවම් කළේ කුණු වී ඕජස් ගලන සමාජ ඛේදවාචකය යි. වෘත්තාකාර බන්ධනාගාරය කෙටිකතාවේ නිරූපිත එක් අවස්ථාවකින් පාරිභෝජනවාදී ගොහොරුවේ කර වටක් එරුණු මිනිස් ජීවිත අපට මුණ ගැස්සුවේ මෙලෙසිනි.
“අම්මාගේ දෑස රූපවාහිනී තිරය මත මැලියම් ගා ඇලවූවා වැනි ය. කථාව නිම වී ගී ප්‍රසංගය එළැඹෙන තුරු ඕ නොඉවසිල්ලෙන් බලා සිටින්නී ය. එහෙත් කතාව අවසන්වත් ම රූපවාහිනී තිරය කෑම මේසයක් බවට පරිවර්තනය විය. කුඩා දරුවෝ එහි පැමිණ, බඩ කට පුරා කිරි බී, මුව වටා රැඳුණු පෙණ සුඹුලු දිවගින් පිස දමා ගත්හ. ඉක්බිතිව දුම් දමන සොසේජස් පිඟානක් පහළ වී ය. පිති ප්‍රහාරයෙන් ජාතිය කුල්මත් කරන ක්‍රිකට් ශූරයෙක් කඩුල්ල පැන සොසේජස් සුවඳ ඔස්සේ ඒ දෙසට දිව ගියේ ය.’
එයින් පෙනි යන්නේ තමා ජීවත්වන සමාජය හාත්පස එක මිටකට ගෙන විදහා දක්වා සමාජවාසීන් ගිලී සිටි නිද්‍රාවෙන් මුදාගැනීමට ඔහු තුළ වූ අභිලාෂය යි. දයාසේන ගුණසිංහ කවිය මෙන් ම කෙටිකතාව ද සමාජය විනිවිද යන තියුණු දැක්මකින් යුත් භාවිතයක් ලෙස ආඪ්‍යත්වයට පත් කිරීමට පුරෝගාමී මෙහෙයක් ඉටු කළේ ය.
දයාසේන ගුණසිංහ අතින් විපුල මෙහෙයක් ඉටු වූයේ මෙරට පුවත්පත් කලාවට ය.
