වනය නියෝජනය කරන සත්ත්ව සහ ශාක ප්‍රජා චර්යා රටා දෙස සාවධානව ඇස් කන් යොමු කරන විටදී සුවිශේෂ කරුණු රැසක් ඉගැනීමේ අවස්ථාව නිසැකයෙන්ම උදා කරගත හැකිය. එහිදී පසක් වන මූලිකම කරුණ වන්නේ මිනිසුන් වෙතින් ගිලිහෙමින් යන නමුදු සත්ත්වයන් අතරේ රැකෙමින් ඇති උතුම් ගුණ දම් වඩ වඩාත් ඉස්මතුව නිරීක්ෂණය කළ හැකි බවයි. මෙකී කරුණ සනාථ කරගත හැකි සත්ත්වයන් අතරේ විහඟ සමාජයට හිමි වන්නේ වැදගත් තැනකි. අද දවසේ එකී නිහඬ කතාව පරිසර පිටුවට එක් කරන්නේ අළු කෑඳැත්තාය.
ඉංග්‍රීසී නාමය ව්‍යවහාරයේ Sri Lanka Grey Horn-bill ලෙසත්, විද්‍යාත්මක නාම ගැන්වුමේදී Ocyceros gingalensis ලෙසත් අළු කෑඳැත්තා හඳුන්වනු ලැබේ. දිගින් සෙ.මී. 56 - සෙ.මී. 59 අතර මැදි ප්‍රමාණයට අළු කෑඳැත්තාගේ සිරුර වැඩේ. දේහ ප්‍රමාණය කළු කපුටා තරම් වන නමුදු පෙඳය සිරුරට සාපේක්ෂව දිගින් වැඩිය. පැහැදිලි ලෙස අළු කෑඳැත්තාගේ ගැහැනු සහ පිරිමි පක්ෂීන් වෙන් කර හඳුනාගත හැකිය. පිරිමි අළු කෑඳැත්තාගේ උඩු හනුවේ නාසය ආසන්නයට වන්නට දෙපසම කළු පාට පැල්ලම් වැටී ඇත. එහෙත් කෑඳත්තයින්ගේ ඇත්තේ ළා කහ පාටැති පැල්ලම්ය. වඩාත්ම ප්‍රිය කරනුයේ වනාන්තර ඉහළ වියනේ හැසිරීමටය. ඇතැම්විට හුදෙකලාවත් බොහෝ විටදි යුවළ වශයෙනුත් දැකගත හැකිය. තවද මොවුන් වාසය කරන වනාන්තර මායිමේ පිහිටා ඇති ගම්මාන ආශ්‍රිතව ඉඳහිටදී දැකගත හැකිය. සර්වභක්ෂක ආහාර රටාවක් ඇති පක්ෂියෙකි. ඒ අනුව ප්‍රධාන වශයෙන්ම පල ආහාරයට ගන්නා අතර කෘමී වර්ග, ගස් ගෙම්බන්, කටුස්සන් පරිභෝජනයද රුචි කරයි. එකී සියලු ආහාර වර්ග වක් වුණු දිගු හොට අගින් ගෙන ඉහළට විසි කර මුව අයා මුව තුළට රුවාගැනීමේ පුරුද්දක්ද ඇත.
අළු කෑඳැත්තා සිය කැදැල්ල තනන්නේ, සුවිසල් ගසක පොළොවට බොහෝ සේ ඉහළට වන්නට පිහිටා ඇති බෙනයකය. වසරේ අප්‍රේල් මස සිට අගෝස්තු දක්වා වන ඒ සමයේදී කැදැලි තැනීම, බිත්තර දැමීම ආදි අභිජනන කටයුතු වෙනුවෙන් කෑඳැති දිවියේ ප්‍රමුඛත්වය ලැබේ. පවත්නා යහපත් පාරිසරික හේතු මත අළු කෑඳැත්තන්ගේ අභිජනන සමයන් මාර්තු මාසයේ පටන් ගෙන අගෝස්තු දක්වාද ව්‍යාප්ත වීමට හැකිය.
වරකට සුදු වර්ණයෙන් යුක්ත දිදුලන මතු පිටක් සහිත බිත්තර එකේ සිට තුන දක්වා වන සංඛ්‍යාවක් අළු කෑඳැත්තිය විසින් දමනු ලබන්නීය. එහෙත් මෙකී බිත්තර පැහැදිලිව සුදු වර්ණයෙන් ඔපවත් වුවත් එම බිත්තර දමා කෑඳැත්තිය ගත කරන සිරගතව බිත්තර රැකීමේ පුරුද්ද හේතුවෙන් බෙනය තුළම එකතු වන අපද්‍රව්‍ය නිසා ඒවා අවපැහැ වීමේ වැඩි ඉඩක් පවතී. බිත්තරයක් සෙ.මී. 04–03ත් වන අතර ගෝලාකාරය.
කිරිල්ල බිජු රකින සමය පුරා සිරගත කාල සීමාවක් ගත කරයි. බිත්තර දැමීමට සූදානම් වන ඇය බෙනයේ දොරටුව තමන් ඒ ඇතුළත සිටියදීම බෙනය තුළ එකතු වූ අපද්‍රව්‍ය සහ තමන්ගේ සිරුරින් පිට වන බහිස්ස්‍රාවීය ද්‍රව්‍ය මිශ්‍ර කරමින් අනාගත් තලපයක් උපකාරයෙන් වසාගන්නීය. තමා විසින්ම තනාගත් සිර මැදිරිය තුළට වී මාස 01– 03ත් අතර වන බීජෞෂ්ණ සමය හුදෙකලාව ගත කරයි. එකී කාලය තුළ ඇයට අවශ්‍ය ආහාරපානාදිය සපයනු ලබන්නේ කුරුල්ලා විසින්ය. බෙනය ආවරණය කිරීමේදී ඉතිරි කළ කුඩා සිදුරට හොට තබා එකී අවශ්‍යතා ඈ සපුරාගනියි.
සැබැවින්ම කිරිල්ලගේ බිත්තර රැකීමේ කාලයට සමගාමිව කෑඳැත්තියන් සිරගත වන්නේ මන්ද? ස්වභාව ධර්මය විසින් ඇයව පිල්හරණ ක්‍රියාවලියකට භාජනය කරනු ලැබීම ඊට හේතුවයි. එනම් කිරිල්ලගේ පරණ පිහාටු හැලී යෑම සහ නව පිහාටු වර්ධනය බිත්තර රකින කාලය තුළදී සිදු වීම නිසා ඇය පත් වන අසරණ තත්ත්වය සමනය කරනු වස් සොබාහදම විසින් ඇය සිරගත කුටියක් තුළ සිර කිරීමේ චර්යා රටාවකට හුරු කර ඇත. ඒ අනුව මෙකී පිල්හරණ ක්‍රියාවලිය බිත්තර රකින කාලයට සමගාමීව සිදු වීම හේතුවෙන් ඇයට අවශ්‍ය ආරක්ෂාව නිසගයෙන් ලැබේ. සිරගත සමය තුළදී පිල් හරණයට නතු වූ අළු කෑඳැත්තියක දිස් වනුයේ පිහාටු රහිත මස් ගුළියක් හා සමවය.
බිත්තර බිඳ කෑඳැති පැටවුන් උපත ලැබූ පසුව කිරිල්ල තම සිර මැදිරියේ බිත්තිය බිඳ එළියට පැමිණ යළිත් තිබුණු ආකාරයටම පෙර පරිදිම බෙනයේ දොරටුව ආවරණය වන සේ බිත්තියක් බැඳ එහි මැදි කර තැනූ කුඩා සිදුරින් කුරුල්ලා හා සමඟ එක්ව පැටවුන් පෝෂණය කරයි. මේ ආකාරයට බෙනයෙන් එළියට ආ විගස කිරිල්ලන් දිස් වනුයේ තරබාරු සිරුරැත්තියන් හා සමවය. මන්ද යත්: ඇය සිරගතව ගත කරන සමයේදී කුරුල්ලා විසින් සපයා දෙනු ලබන ආහාර මත යැපීම සහ ව්‍යායාමයක් නැතිව යෑම මුල් කරගෙන ඇය තරබාරු සිරුරකට හිමිකම් කියයි. මේ සමයේ ඇයට සාපේක්ෂව කුරුල්ලා කෙසඟ වූ සිරුරක් දරන්නේ ඇය පෝෂණය කිරීමට ගත් මහන්සිය නිසාය. පක්ෂි නිරීක්ෂණ වාර්තාවලට අනුව දින 175කට ආසන්න කාලයක් සිරගතව බිත්තර රැකි කෑඳැත්තියන් පිළිබඳවත්, ඒ සමය පුරා ඇයගේ ආහාර අවශ්‍යතාව සපිරූ කෑඳැත්තන් පිළිබඳවත් තොරතුරු පවතී.
නිරාහාරව පසුවීමෙන් සිරුර දුර්වලව ඇදවැටී මිය ගිය කෑඳැති ස්වාමිපුරුෂයන් පිළිබඳ කනගාටුදායක අවස්ථාද වාර්තා වේ.
ස්වාමියකු, පියකු, ආරක්ෂකයකු යන සියලු භූමිකා තම ජීවිත කාලය අතරතුර කිහිප අවස්ථාවකදීම නිරූපණයට ඔහු සමත් වෙයි. කිරිල්ලක බිජු රකින අවධිය යනු කුරුල්ලා කෙසඟ සිරුරකට හිමිකම් කියන සමයක් වශයෙන්ද හැඳින්විය හැකිය. මන්ද යත්: තමන්ගේ පෝෂණය පසෙකලා තම බිරිය සහ දරුවන්ගේ පෝෂණය පිළිබඳ ඔහු වෙහෙසේ. ඉදින් ‘විහඟ ලොවේ සොඳුරු පියා’ යන විරුදාවලිය ලබා දීමට අළු කෑඳැත්තා සුදුසුකම් සපුරා ඇතැයි ඔබද පිළිගනු නියතය. සේයාරූ - නුවන් චතුරංග
