මාතලේ දිස්ත්රික්කයේ ඈත කෙළවරක පිහිටි විල්ගමුව, දුෂ්කර ප්රාදේශීය ලේකම් කොට්ඨාසයකි. නැගෙනහිරින් මහවැලි ගංඟත්, දකුණින් හීං ගඟත්, උතුරින් වස්ගමුව ජාතික වනෝද්යානයත් විල්ගමුවට ගෙන එන්නේ දුෂ්කර බව පරයන අපූරු සුන්දරත්වයකි. මිණිපේ යෝධ ඇළ මෙම ප්රදේශයේ ජනතාවගේ ජීවනාලියයි. යල මහ දෙකන්නයේ රටට බත සපයන විල්ගමුවේ දිරිය ගොවින් පිරිසක් මෙවර අතර මැදි කන්නයක් වගා කොට රටේ ආහාර නිෂ්පාදනයට ඉහළ දායකත්වයක් ලබා දී තිබීම කවුරුත් නොදන්නා සත්යකි. ඔවුන්ගේ මේ රටක් වටිනා සේවාවන් බලන්නට, මෙම දිරිය ගොවීන් සහ ගෙවිලියන් සමඟ කතාබස් කරන්නට අපි පසුගියදා ඔවුන් සොයා ගියේ විල්ගමුවටය.
“සහනාධාරයක් බලාපොරොත්තුවෙන් අපි කිසිම ආණ්ඩුවට බැන බැන හිටියේ නැහැ. රජයේ නිලධාරීන්ගෙන් සේවය ලබාගෙන අපි ගොවිතැනින් අතමිට සරු කරගත්තා....“ එහිදි අපට මුලින්ම හමු වූ විල්ගමුව, නාමිණිගම පදිංචි එම්.ජී. ඉන්ද්රණි මහත්මිය එසේ පවසන්නේ අභිමානයෙනි.
ඇය දැන් සරු සාර වූ මුං වගාවක හිමිකාරියකි. විල්ගමුවේ මහ වනයේ තමන් සිදුකළ අතරමැදි කන්නයේ වගා කටයුත්ත ගැන ඇය අපට බොහෝ කරුණු කාරණා පැවැසූයේ අභිමානයෙනි.
“යල මහ කන්න හැර අතරමැදි කන්නයක වගා කිරීම ගැන අපට අත්දැකීමක් තිබුණේ නැහැ. පසුගිය අවුරුදු ගණනාවක්ම අපි යලේ වී ඇස්වැන්න අරගෙන ඊළග කන්නයට වතුර දෙනතුරු ගෙදර දොර වැඩක් කරගෙන හිටියා. ඒ අතර මැදි කාලේ වගාවක් ගැන හිතුවේ නැහැ. නමුත් අතරමැදි කන්නය වගා කරමු කියලා කෘෂි උපදේශකතුමිය අපට යෝජනා කළාට පස්සේ අපි ඊට යොමු වුනා. අපි අක්කරයක මුං වගා කළා. වගාව සරු වුණා වගේම ඉහළ අස්වැන්නක් ගන්නත් පුළුවන් වුණා. යලේ වී විකුණලා ගත්තු ලාබයට වැඩි ලාබයක අපි ගත්ත“ ඇය පවසන්නිය.
විල්ගමුව වැසියෝ මෙදා යල කන්නයේ අස්වැන්න නෙළා අවසන් වූ විගසම ගොවීන් මුං වගාවට යොමුවී ඇත්තේ ඒ අයුරිනි. පොළව සකස් කිරීමක් නොකර, ජලය හෝ තෙල් පොහොර යෙදීමක් නොමැතිව මෙම වගාව සිදුකර තිබීම විශේෂත්වයකි. මෙම වගාව ගොවීන් හදුන්වන්නේ ඉපනැල්ලේ මුන් වගාව නමිනි. විල්ගමුව, නාමිණිගම අංක 57 හි පදිංචි එම්.ජී. සුනිල් ප්රේමරත්න මහතා ඉපනැල්ලේ මුං වගා කොට සාර්ථක වූ තවත් එක් ගොවියෙකි. ඔහු වගාව සිදු කළ ආකාරය අපූරුවට පැහැදිළි කළේය.
“යල කන්නයේ වී අස්වැන්න නෙළා අවසන් වූ ගමන් අපි කුඹුරට මුං වැපුරුවා. භූතයා මැෂින් එකෙන් (සංයුත්ත කොළ මඩින යන්ත්රය)ගොයම් කපන නිසා කුඹුර පුරාවට පිදුරු ඇතිරිලා තිබුණා. අපි පිදුරු පුච්චන්නෙ නැහැ. ඒවා පොහොර වෙන්න තියනවා. මුං පැළවෙන්න අවශ්ය තෙතමනය පිදුරු තට්ටුව නිසා ලැබුණා. ඒ වගේම පිදුරු තට්ටු ව නිසා වල් පැල මතු වුණෙත් නැහැ. මෙම වගාව කරන්න පුළුවන් වෙන්නෙ වැඩිපුර ජලය නැති කුඹුරු වලයි. වැඩි වශයෙන් ජලය තිබුණොත් පැල කුණු වෙනවා. අපි මේ වගාවට කිසිදු රසායනික පොහොරක් යෙදුවේ නැහැ. දෙවතාවක් අස්වැන්න නෙළුවා. වගාකරලා අස්වැන්න නෙලන්න ගතවෙන්නේ දින 55 යි. අපේ හැම ගොවි මහතෙකුටම වගේම මටත් අක්කරයකින් කිලෝ 550 විතර අස්වැන්නක් ලැබුණා.මේ අස්වැන්න ලබා ගන්න කිසිදු පොහොරක් යෙදුවේ නැහැ. මේ සඳහා වැය වුණු අපේ පවුලේ ශ්රමය ගණනය කරලා බැලුවම රුපියල් තිස් දහසක් විතර වෙනවා. අපිට මෙම වගාව ශුද්ධ ලාබයි....“ ඔහු පවසන්නේය.
විල්ගමුව ගොවීන් මුහුණ දෙන අභියෝගය වල් අලි තර්ජනයයි. අතර මැදි කන්නයක ගොවීන් සුළු පිරිසක් වගා කටයුතුවල යෙදීමේදී වල් අලි තර්ජනයට කෙසේ මුහුණ දුන්නේ දැයි අපි මෙම ගොවි මහතුන්ගෙන් විමසුවෙමු.
ඉපනැල්ලේ මුං වගාවට අලින්ගෙන් තර්ජන සිදු නොවූ බව විල්ගමුව, නාමිණිගම පදිංචි චමින්ද රණතුංග මහතා අපට පැහැදිලි කළේය.
“විල්ගමුවේ අපි නිතරම වල් අලි නිසා පීඩාවට පත් වෙන පිරිසක්. නමුත් මෙම ඉපනැල්ලේ වගා කටයුතුවලදී අලින්ගෙන් වගාවට හානියක් සිදුවුණේ නැහැ. කීප අවස්ථාවක් මගේ වගා බිම උඩින් අලි ගමන්කර තිබුණා. නමුත් වගාවට හානි කරලා තිබුනේ නැහැ. මෙම වගාව අපිට අමතර ආදායමක් වුණා. ඒ වගේම මේ විදිහට අතරමැදි කන්නය වගා කරන්න ගොවීන් යොමු කළොත් ගොවි ජනතාවගේ ජීවන තත්ත්වය නගා සිටුවන වගේම රටේ නිෂ්පාදනයට විශාල දායකත්වයක් ලැබෙනවා. මෙම භෝගය කිසිදු පොහොරක් හෝ රසායනිකයක් යොදන්නේ නැතුව වගා කළ නිසා අස්වැන්නට වෙළෙඳ පොළේ ඉහළ ඉල්ලුමක් තිබෙනවා. අපි හැම විටම උනන්දු විය යුත්තේ රසායනික තෙල් පොහොර යොදන්නෙ නැතිව වගා කරන්නයි. මේ වන විට අපේ ප්රදේශයේ විශාල පිරිසක් වකුගඩු රෝගීන් බවට පත්ව සිටිනවා. මෙම රෝගයට මූලික හේතුව විෂ රසායනික භාවිතය කියලා අපි විශ්වාස කරන්නේ. ඒ නිසා මෙවැනි වගාවන්ට ගොවීන් යොමු වීම කාලීන අවශ්යතාවක් විදිහට මම දකිනවා..... “චමින්ද රණතුංග මහතා පවසන්නේය.
විල්ගමුවේ ගොවි ජනතාවට නව අත්දැකීමක් ලබා දෙමින් අතර මැදි කන්නය සාර්ථකව වගා කිරීමට මග පෙන්වීම් කළ විල්ගමුව හෙට්ටිපොළ කෘෂිකර්ම උපදේශීකා ගයානි ඉන්දිකා රත්නායක මෙණෙවිය මුණ ගැසීමටද අපි අමතක නොකළෙමු.
“මෙම වගාව අපි ඉපනැල්ලේ මුං වගාව නමින් හදුන්වනවා. මෙම ආදර්ශ වගා කටයුත්ත සඳහා විල්ගමුවෙ ගොවි මහතුන් 32 දෙනෙකු තෝරා ගත්තා. මධ්යම පළාත් කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුව මඟින් 50%ක දායකත්වයට මුං බීජ ලබා දුන්නා. මේ අය ගොයම් කපා අවසන් වූ සැනින් ඉපනැල්ලට බීජ වැපිරීම සිදු කළා. අක්කරයකට බීජ කිලෝ අටක් වපුරනවා. වසුනක් විදිහට පිදුරු යොදනවා. පිදුරු ආවරණය නිසා ජලය වාෂ්ප වීම අඩුයි. දින 60 අස්වැන්න නෙලන්න පුළුවන්.එක ගොවි මහතෙකුට ශ්රමයත් ඇතුළුව අක්කරයකට රුපියල් 35800ක් වැය වී තිබුණා. අක්කරයට කිලෝ 550ක අස්වැන්නක් ලැබුණු බව අස්වනු සමීක්ෂණයෙන් තහවුරු වුණා. අතරමැදි කන්නයක් වගා කිරීම තුළින් ගොවි ජනතාවට අමතර ආදායමක් ලැබෙනවා වගේම ඊළග කන්නයේ දී වී වගාවට යොදන රසායනික පොහොර ප්රමාණය සීමා කරන්න පුළුවන්. ඉදිරි වර්ෂයේදී විල්ගමුව හෙට්ටිපොළ ප්රදේශයේ මෙම වගාව තව දුරටත් ව්යාප්ත කිරීමට අපේක්ෂා කරනවා.“ විල්ගමුව හෙට්ටිපොළ කෘෂිකර්ම උපදේශීකා ගයානි ඉන්දිකා රත්නායක මෙනවිය එසේ පැවැසූයේ මේ ඉපනැල්ලේ මුං වගාවේ ආරම්භය පිළිබඳවය.
දේශීයව සාර්ථකව වගා කළ හැකි ධාන්ය වර්ග බොහෝමයක් තවමත් පිටරටින් ගෙන්වනු ලැබේ. මෙවැනි වගා ක්රම වලට ගොවි ජනතාව යොමු කිරීම තුළින් ආනයනය සැලකිය යුතු ප්රමාණයක් අඩුකර ගැනීමට හැකිවනු ඇත. ගොවියාට අතහිත දීමට රජයේ ආයතන මෙන්ම නිළධාරීන් සුවිශාල ප්රමාණයක් අපේ රටේ සිටියත් ඒ බොහෝමයක් අතින් මෙවැනි අගනා කටයුතු සිදු වන්නේ නැත. ඒ තත්ත්වයෙන් මිදී කෙදිනක හෝ ඔවුහු ගොවීන් සමඟ මෙවැනි සක්රීය සේවයන්ට එක්වූ දිනක මේ රට යළිත් පෙරදිග ලෝකයේ ධාන්යාගාරය බවට පත්වීම වැඩි ඈතක නැත.