මීට වසර හයකට පෙර රජයේ තුවක්කුකරුවන් රතුපස්වල, වැලිවේරිය ආසන්න ප්රදේශ මුල් කරගනිමින් සිදු කළ එම අවාසනාවන්ත සිදු වීම පිළිබඳ කතාබහ තවමත් අවසන් ව නැත. මේ වන විටත් නීතිය ඉදිරියේ විභාග වන එම ආන්දෝලනාත්මක වෙඩිතැබීම ලාංකේය දේශපාලනයේ කුරිරුකම හා ම්ලේච්ඡත්වය පිළිබඳ කියාපාන තවත් එක් උදාහරණයකි. එය එසේයැයි පවසන්නට එක් කරුණක් පමණක් ප්රමාණවත්ය. එය නම් තම ගෙවත්තේ කපාගත් ළිඳකින් ලබාගන්නා ජලය පානය කිරීමට ඇති අයිතියත් අද දවස වන විට මේ ගමේ මිනිසුන්ට අහිමි වී තිබීමය. ප්රශ්නය එතැනම ය.
වෙඩිතැබීම සිදු වන්නේ මහජන මුදල්වලින් රජය මිලදී ගත් වෙඩි උණ්ඩ සහ තුවක්කු උපයෝගී කරගනිමිනි. ඒ මිනීමැරීම සිදු කරනු ලැබුවේ පාතාල සාමාජිකයෝ හෝ නාඳුනන තුවක්කුකරුවෝ නොවෙති. චෝදනා එල්ල වී ඇත්තේ ජනතා බදු මුදලින් පඩි ලබන රජයේ ආරක්ෂක හමුදා වෙතය. වෙඩි තැබීම හේතුවෙන් තිදෙනෙක් මිය ගියේය. මරණය උදෙසා මුදාහළ ගිනියම් වූ වෙඩි උණ්ඩ ශරීර ගතවූ තිස් දෙනෙකුට වැඩි පිරිසක් නොමැරී ජීවත් වන්නට වාසනාවන්ත වූහ.
ඒ රතුපස්වල අද තත්ත්වය කුමක්ද? ඒ පිළිබඳ සොයාබැලීම සඳහා අප මුලින්ම පැමිණියේ එවකට “වෙනිග්රෝ” යන නමින් රතුපස්වල නැදුංගමුව ප්රදේශයේ පිහිටුවා තිබූ කර්මාන්ත ශාලාව වෙතයි. සිද්ධිය වී වසර හයක් ගෙවී ගියද වීදුරු කඩා බිඳ දමන ලද මුර කුටිය, තළා පෙළා ඇද කර දමා ඇති යකඩ ගේට්ටුව ඇතුළු හානි කරන ලද කර්මාන්ත ශාලාවට අයත් නිශ්චල දේපළ කිසිවක් තවමත් පිළිසකර කර නැත.
අක්කර පහළොවක පමණ බිමක ඉදි කොට තිබූ එම කර්මාන්ත ශාලා ගොඩනැගිල්ල ඉහත සමාගම් ජාලයට අයත් කර්මාන්ත ආයතනය භාණ්ඩ ගබඩා කර තබන ගබඩාවක් බවට පත් වී ඇත. එම ස්ථානයට ඇතුළු වන තැන ඉදි කොට තිබූ මුල් ආයතනයේ නම සඳහන් ශක්තිමත් පුවරුවේ පැවති නම ඉවත්කොට තාවකාලික නාමපුවරුවක් සවි කොට ඇති අයුරු දක්නට ලැබිණි.
එතැන් පටන් අප උත්සාහ කළේ ඉහත සිදු වීමෙන් මිය ගිය අය පදිංචි නිවසක් සොයා යෑමටය. මියගොස් තිබූ තිදෙනාගෙන් එක් අයෙකු එම ප්රදේශයේ පදිංචිකරුවෙක් නොවේ. බියගම වෙළෙඳ කලාපයේ රැකියාවකට පැමිණ තිබූ එම තැනැත්තා ප්රදේශයේ තාවකාලික නේවාසිකාගාරයක රැඳී සිටි විවාහක තරුණයෙකි. අනෙක් දෙදෙනා ප්රදේශයේ පදිංචිකරුවෝ ය. ඔවුන් දෙදෙනාම 2013 වසරේ අගෝස්තු මස පැවැත්වීමට නියමිත උසස්පෙළ විභාගයට පෙනීසිටීමට සූදානමින් සිටි සිසුහුය. මිනිසුන් මරාදැමීමේ අරමුණෙන් පමණක්ම නිෂ්පාදනය කරනු ලබන තුවක්කුවලින් විහිදුණු වෙඩි උණ්ඩ මේ තරුණ සිසුන් දෙදෙනාගේ ජීවන සිහින ගිනි තබා අළුකොට සුනු විසුනු කොට අවසන්ය.
“ඒ සිදු වීම වෙලා මාස තුනක්වත් මේ අය ගමේ හිටියෙ නෑ. පවුල්පිටින්ම ප්රදේශය අතඇරල වෙනත් පළාත්වල පදිංචියට ගියා. ගමේ සෙනඟ මේ තුන්දෙනා වෙනුවෙන් දාන මාන පින්කම් රැසක් පැවැත්තුවා. ඒ එකකටවත් පවුල්වල කිසි කෙනෙක් ආවේ නෑ. ගමේ උදවිය ඒ අයට හැම පැත්තෙන්ම උදව් උපකාර කළා. විවිධ තැන්වලින් ඒ උදවියට වන්දි මුදලුත් ලැබුණා. ඊට පස්සෙ ඒ පවුල්වල කිසිකෙනෙකු ගමට එන්නෙ නෑ.”
එලෙස පවසන්නේ සියනෑ පරිසරය සුරැකීමේ සංවිධානයේ කාරක සභාවේ සාමාජික මහතෙකි. නම සඳහන් කිරීමට අකමැති එම තැනැත්තා රතුපස්වල ජනතා අරගලයට ක්රියාකාරීව දායකත්වය සැපයූ අයෙකි.
“සිද්ධිය වුණේ අගෝස්තු පළමු වැනිදා. එදා උදේ අපට නොමිලේ බස් එකක් එව්වා ආරක්ෂක අමාත්යාංශයට එන්න කියලා. ඒ සාකච්ඡාවට අපි විසි පස්දෙනෙක් ගියා. පල්ලියෙ ෆාදර් සමඟ ගමේ පන්සලේ නායක හාමුදුරුවන් වහන්සෙ නමකුත් ඒ සාකච්ඡාවට වැඩම කළා. දීර්ඝ සාකච්ඡාවකින් පසුව ආරක්ෂක ලේකම් කාර්යාලයෙන් අපට පොරොන්දුවක් දුන්න වහාම ක්රියාත්මක වන පරිදි මේ ආයතනය වසා දමන බවට. සැනසුම් සුසුමක් හෙළලා අපි ආපහු ආණ්ඩුවෙන් නොමිලේ දුන්නු බස් එකෙන්ම ගමට ආවා. මඟදී තමයි අපට ආරංචි වුණේ ගමේ මිනිස්සුන්ට හමුදාවෙන් වෙඩි තියනවා කියලා. අපිත් එක්ක සාකච්ඡා කරන අතරතුර තමයි මේ වෙඩිතැබීම සිදු වෙලා තියෙන්නෙ.”
ජලය පානය කරන විට පපුවේ ඇති වන දැවිල්ල ස්නානය කිරීමේදී හා ඇඟපත සේදීමේදී සමේ දැවිල්ල කැසිල්ල හා සම මතුපිට යම් යම් ආසාදන තත්වයන් ඇති වීම වැනි එක සමාන රෝගී තත්වයක් රතුපස්වල අවට ගම්මාන පුරා පැතිරයන්නට පටන්ගෙන තිබිණි. රබර් ආශ්රිතව අත්පලඳනා (ග්ලවුස්) නිෂ්පාදනය කරන ‘වෙනිග්රෝ” නැමති ආයතනයට අයත් කර්මාන්ත ශාලාව ආරම්භ කර වසර ගණනාවකට පසුව එම තත්ත්වය ඇති වු බව ගම්වැසියන්ගේ නිගමනය විය. එසේ වන්නේ කුමන හේතුවක් නිසා දැයි සෞඛ්ය බලධාරීන් ඇතුළු අදාළ වගකිවයුතු පිරිස ගෙන් ගම්වාසීහු විමසන්නට වූහ. පරීක්ෂණ සඳහා කඩිනමින් පැමිණෙන බලධාරීන් පරීක්ෂණ අතරමඟ නතරකර දමා නිහඬ වීම පමණක් දිගින් දිගටම සිදු විය. ඇති වී තිබූ ඒ අවාසනාවන්ත තත්ත්වයට මුහුණ දුන් පරිසර කමිටුවේ සාමාජිකයන් ඒ ගැන පැවසූවේ මෙවැන්නකි.
“බත්තරමුල්ලෙ තියෙන රජයේ රස පරීක්ෂණ කාර්යාලය ඇතුළු ආයතන ගණනාවකට අපි අපේ වියදමින් වාහන ගෙනත් ඒ නිලධාරීන් කියන කියන විදිහට ජලය සාම්පල් පරීක්ෂණ සඳහා ලබාදුන්න. ඒත් ඒ පරීක්ෂණ වාර්තා කිසිම ආයතනයකින් අපට ලබා දුන්නෙ නෑ. නිලධාරි මහත්තුරුන් ඇඟ බේරගන්න කිව්වේ මේ ගම්වල අන්නාසි වගාවට යොදන පොහොරවලින් භූගත ජලයට රසායනික එකතු වෙනවා කියලා. ගම්පහ සෞඛ්ය අධිකාරී තුමා සමඟ සාකච්ඡා ගණනාවක් පැවැත්තුවා. ඒ හැම ආයතනයක්ම පරීක්ෂණ අතරමඟ නතර කරනවා. කොටින්ම කියනවා නම් රතුපස්වල වතුර චෙක් කරන එක රජයේ ආයතන නතර කරලයි තිබුණේ.
ඊට පස්සෙ තමයි සියනෑ පරිසර සංවිධානය මූලික වෙලා විෂ රසායනික මඟින් නිෂ්පාදන කටයුතු කරගෙන යන කර්මාන්ත ශාලාව ඉවත් කරන්න කියන අරගලය අපි පටන් ගත්තෙ.”
ඉන් පසුව ගම්වාසීහු විශාල පිරිසක් දින ගණනාවක් තිස්සේ කර්මාන්ත ශාලාවේ සේවකයන්ට සේවයට යෑමට බාධා කරමින් මාර්ගය අවහිර කරමින් අඛණ්ඩ උද්ඝෝෂණයක් අැරඹූහ. ජනතාවගේ හඬට කන්දෙනවා වෙනුවට බලධාරින් සිදු කළේ යුද ටැංකි ඇතුළු හමුදා පොලිස් භටයන් ආයතනයේ ආරක්ෂාව සඳහා කැඳවීමය.
“පොලිසියේ හමුදාවේ විශාල පිරිසක් හතර පැත්තෙන් අපිව වට කරගත්තා. යුද්ධ ටැංකි කුළු පොලු හමුදාව ගමට අරගෙන ආවේ හරියට අපි ආණ්ඩුවට එරෙහි කැරුල්ලක් කළා වගෙයි. අපි ඉල්ලුවේ අපේ වතුර අපිරිසුදු කරන්න එපා කියන එක විතරයි. රජයට උවමනා වුණේ ජනතාවගේ ප්රශ්නෙට පිළිතුරක් දෙනවා වෙනුවට කොම්පැනි අයිතිකාරයන්ගේ දේපළ ආරක්ෂා කරන්න.”
ඒ අයුරින් අදහස් දැක්වූ විශාල පිරිසක් හමු වන්නට හැකි වූ නමුදු ඒ කිසිවෙක් සිය අනන්යතාව ප්රකාශ කරන්නට අකමැති වූහ. ඒ අතර අරගලයට දායක වූවන් මෙන්ම වෙඩි වැදී තුවාල වූ පිරිසක් ද වූහ. වැලිවේරිය ගල්ලොළුව, සම්බුද්ධ ජයන්ති විහාරාධිපති තෙරිපැහැ සිරිධම්ම හිමියන් එම සිදු වීමට ඉතා සක්රීයව දායක වූ හිමි නමකි. මෙතරම් කලක් ගෙවීගොස් ඇති නමුදු ඒ සිදු වීම පිළිබද ප්රසිද්ධියේ කතා කරන්නට බොහෝ පිරිස් අකමැති වන්නේ ඇයි දැයි උන්වහන්සේගෙන් විමසුවෙමු.
“ඒකට බලපාපු හේතු ගොඩක් තියෙනවා. වෙඩි වැදිලා මිය ගිය පවුල්වල හැමෝම මේ ගමේ පදිංචිය අතහැරල යන්න ගියා. ඔවුන්ට ඒ කාලේ වන්දි ලැබුණා තමයි. ඒ වන්දි මුදලුත් එක්ක ගමෙන් පිටවෙන්න කියල අවවාදත් ලැබුණා කියන එක රහසක් නෙවෙයි. ඒ අවවාද මොන තරම් බලවත් ද කියල කියනවා නම් අඩුම තරමේ ඒ අයට පින් පිණිස පවත්වන පින්කමකටවත් එන්න බයයි. ඒ වගේම තමයි හුඟදෙනෙක් බයේ ඉන්නවා වැරදිලා හරි මේ වැඩේ පිටිපස්සෙ හිටපු අය නැවත වතාවක් බලයට එයිද කියලා. මැතිවරණයක් ළං වෙද්දි ඒ බය වැඩි වෙනවා.
වැරදිලා හරි එහෙම දෙයක් වුණොත් මේ අහිංසක මිනිස්සුන්ට ප්රශ්න ඇති වෙයි කියන බයට තමයි සද්ද නොකර ඉන්න හදන්නෙ. මේ සිදු වීම ඇති වුණු දවස්වල මහජනතාව, පොලීසිය විතරක් නෙවෙයි සමහර අවට පන්සල්වල හාමුදුරුවරුන් පවා කොම්පැනිකාරයන්ගේ සල්ලිවලට යට වුණා. සමහරු ඒ තිබුණු දේශපාලන බලයට බය වුණා. ජනතාව පීඩාවට පත් වුණු ඒ සිදුවීමේදී කැමැත්තෙන් හරි අකමැත්තෙන් හරි ජනතා විරෝධී තීන්දු තීරණ ගන්න පමණක් අයට සිද්ධ වුණා. ඒ තර්ජන ගර්ජනවල පීඩනයට මටත් මුහුණ දෙන්න සිදු වුණා.”
කවුරුන් කෙසේ පැවසුව ද වෙඩි තැබීමක් ඉබේ සිදු වන්නේ නැත. අයුතු ජනරාශියක් ලෙසින් නීති විරෝධිව හැසිරුණු ජනතාව ආරක්ෂක අංශ වෙත ගල් මුල් ප්රහාර එල්ල කර ගැටුමක් නිර්මාණය කළ බව ජනමාධ්ය මඟින් කියැවිණි. ඒ පිළිබඳ උන්වහන්සේගෙන් විමසුවෙමු.
“ඒ කතාව වැරදියි. මේ සාධාරණ උද්ඝෝෂණයට ගමේ අයට හිතවත්කම් තියෙන ආරක්ෂක අංශවල පිරිස් මැදිහත්වෙලා හිටියා. ඔවුන්ට ඉහළ තැන්වලින් ආරංචි ලැබිල තිබුණ උද්ඝෝෂණ කරුවන්ට වෙඩි තියන්න අණ දීලා තියෙනවා කියලා. අපි මෙතැනදි ආරක්ෂක අංශවලට කිසිම විදිහකට දොස් පවරන්නෙ නෑ. මොකද ඔවුන් පිළිපැද්දෙ ඉහළින් ලැබුණු අණ. එහෙම අණදීමක් නැතුව හමුදාවකින් හරි පොලීසියෙන් හරි වෙඩි තියන්නෙ නෑ. එහෙම නම් බලන්නකො අර පහුගිය දවසක පාර්ලිමේන්තුවේදී පොලීසියට පුටුවලින් ගැහුවා. මිරිස් කුඩු ගැහුවා. කෝ වෙඩි තිබ්බද? නෑ. මේ ප්රශ්නෙ හරියට අධ්යයනය කරන කෙනෙකුට පේනවා මුල ඉඳලම රජය කටයුතු කළේ ජනතාවට සහනයක් සලසන අරමුණකින් නොවෙයි. ගජමිතුරු කොටිපතියන්ගේ ව්යාපාරික ඕනෑ එපාකම් වෙනුවෙන්. ජනතාව පාරට බැහැල මාස එකහමාරකට වැඩිය කාලයක් මේ පරිසර විනාශකාරී ආයතනය ගමෙන් ඉවත් කරන්න කියන සාධාරණ ඉල්ලීම වෙනුවෙන් සටන් කෙරුවේ.
ඒ සිද්ධිය වන වේලාවෙ මම හිටියෙ ගම්වාසීන් එක්ක ඒ කර්මාන්ත ශාලාවේ ගේට්ටුව ළඟ. මම අඳුනන උසස් පොලිස් නිලධාරි මහත්තයෙක් ඇවිත් මට කිව්වා මෙතැනින් මේ පිරිස අයින් කරගන්න කියලා. තේරෙන භාෂාවෙන් එතුමා මට වෙන්න යන දේ පැහැදිලි කරලා දුන්නා. මම ඒ දේ තේරුම් අරගෙන එතැන හිටපු ගම්වැසියන් පෙළපාළියකින් වෙනත් තැනකට එක්කගෙන ගියා. එදා ඒ පොලිස් නිලධාරිතුමන් කියපු දේ මම නො ඇසුවා නම් මීට වැඩිය ලොකු මිනිස් ජීවිත ගණනක් අහිමි වෙන්න තිබුණා.
උන්වහන්සේගෙන් සමුගෙන වැලිවේරිය කිතුනු දේවස්ථානය සොයා ගියේ එම සිදු වීමේ එක් මරණයක් එම ස්ථානයේ සිදුවූ හෙයිනි. එදින සිද්ධියට මුහුණ දුන් මැදිවියේ ව්යාපාරික මහතෙකු පැවසූයේ මෙවැන්නකි.
“හමුදාවයි පොලීසියයි පිස්සු බල්ලො වාගේ මිනිස්සුන්ට ගහන්ඩ පටන්ගත්තා. වෙඩි තියන්ඩ පටන්ගත්තා. යුද්දෙ දිනපු ත්රිවිධ හමුදාව ගැන මට තිබුණේ අසීමිත ගෞරවයක්. ගෙදරට බඩු ටික ගන්න වගේ එදිනෙදා අවශ්යතා වෙනුවෙන් නගරෙට ආපු අහිංසක මිනිස්සු ගෑනු හමුදාවෙන් පොලීසියෙන් ගුටි කෑවා. පල්ලිය ළඟත් එක් කෙනෙක් මැරිලා වැටිලා හිටියා. මෙහෙම හතර අතේ මිනිස්සුන්ට ගහන්ඩ වෙඩි තියන්ඩ කවුද අවසර දෙන්නෙ. මැරිලා වෙඩි වැදිලා තිබුණෙ මේ කිසිම දේකට සම්බන්ධ නැති අහිංසකයෝ.”
ඊළඟ තත්පරයේ ඔහු බැණ වදින්නට වූවේ වෙඩි තැබූ පහරදුන් ආරක්ෂක අංශ වෙතය. මේ ලියන මොහොත වන විට එම සිදු වීම සම්බන්ධයෙන් අත්අඩංගුවට ගෙන බන්ධනාගාර ගත වී සිටින්නේ අණ ඉටු කළ ආරක්ෂක අංශ සාමාජිකයෝ පිරිසකි. එය එසේ වුව ද පඩි ගෙවා ගිනි අවි අතට දී වෙඩි උණ්ඩ මුදාහරින්නට මිනිසුන් මරාදමන්නට අණ කළ අණ දුන් පිරිස් මැතිවරණ වේදිකාවල ය.
අනෙක් වේදනාත්මක කාරණාව වන්නේ රතුපස්වල වතුර සම්බන්ධව ඇත්ත කතාව හෙළි වීමය. වසන් කළ වාර්තා හෙළි වූ විට තහවුරු වූයේ ඒ ජලයට රසායනික විෂ මිශ්ර වී ඇති බව ය.
ඡායාරුප- ඒ. එම්. අර්ෂාද්