වික්ටෝරියා ජලාශය ලස්සන වාන් දාන කාලයටය. ඒ නැතත් ඒ අවට පරිසරය හරි අපූරුය. පායන කාලයට අවට ගහ කොළ කටු පදුරු ලෙසින් දිස් වුවද වැසි සමයට පළාතම වසාගෙන ඇත්තේ අලුත් දලු කොළය. වික්ටෝරියා ජලාශය අවට අපූරු පරිසරය දැන් ක්‍රමයෙන් විනාශ වෙමින් පවතින්නේ යැයි ඇසුවොත් ඔබ පුදුම නොවන්න. ඒ පරිසර හිතකාමීන් යැයි කියමින්, පරිසරය රැකගත යුතු යැයි කියන මිනිසුන්ම මේ පරිසරය අපවිත්‍ර කරන බැවිනි.
කනින් කොනින් ඇසුණු ආරංචියකට පසුගිය දිනෙක අප එහි ගියේ සැබෑ තොරතුරු දැනගන්නා අදහසිනි. අප යමින් සිටියේ දහ අට වංගුව සහිත දුම්බර පාරෙනි. වික්ටෝරියා ජලාශය අවට ඇති රක්ෂිතයේ තැනින් තැන ඒ උදෑසනත් කැළි කසළ දක්නට ලැබිණි.
“වික්ටෝරියාවේ සේවය කරන අය ඔය පරිසරය රැකගන්න පුදුම වෙහෙසක් දරනවා. සමහර දවස්වලට එයාලා ශ්‍රමදාන දාලා අවට තියෙන කුණු ඉවත් කරනවා.”
මඟ අසල කඩහිමියෙකු පැවැසුවේ එවැනි කතාවකි. 
දිගු ගමනක් නිමා කරමින් අප වික්ටෝරියා ජලාශයේ නැරඹුම් මැදිරියට පිවිසුණෙමු. එතැන සිට අවට බැලු විට ඇත්තේ හරි අපූරු දසුනකි. මන්දාරම් ගතිය හමන සුළඟ තවත් සීතල කරයි. කාලයකින් හරි හමන් වැස්සක් නොලද බැවින් ජලාශය යම් තරමකට සිඳී ගොස්ය. 1964 වසරේදී ආරම්භ කරන්නට යෝජනා වූ වික්ටෝරියා ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ වන්නේ 1978 වසරේදීය. ව්‍යාපෘතිය නිම කරන්න වසර හතක් ගත වී ඇති අතර 1985 අප්‍රේල් දෙවැනිදා එය විවෘත කර ඇත. වික්ටෝරියා යෝජනා ක්‍රමය ඇරඹීමේ ප්‍රධාන අරමුණු වී ඇත්තේ ජල විදුලිය නිපදවීම හා පානීය ජල සම්පාදනයයි. දැන් වික්ටෝරියා ව්‍යාපෘතිය ආරම්භ කර වසර හතළිස් එකකි. මේ කාලය තුළ පරිසරය බොහෝ වෙනස්කම්වලට භාජනය වී ඇත.
“පරිසරයට මිනිස්සු කරලා තියෙන හානිය පෙන්වන්න නම් ජලාශය වටේ රවුමක් ගිහිල්ලා බලන්න ඕන.” කාර්යභාර ඉංජිනේරු වසන්ත ඇහැළපිටිය මහතා අප කැඳවාගෙන ගොස් බෝට්ටුවකට ගොඩ වූයේ ජලාශයේ වටේ රවුමක් යන්නටය. බෝට්ටුව ගමන් ඇරඹුවේ සෙමෙනි. අහස හතරවටින්ම ඇත්තේ මන්දාරම් ගතියකි. දිය කඳ දෙබෑ කරමින් ඉදිරියට ඇදෙන බෝට්ටුවේ අප සිටියේ ඇතුළත නොව එළිමහනේය. වැස්සක් ගැන හිතකවත් නොතිබූ මොහොතක හදිසියේ වැස්ස කඩා වැටුණේ අපට දඬුවම් කරන්නට මෙනි. බොරළු කැටමෙන් වූ ලොකු වැහි බිඳු ජලාශය මත අපූරු රූ රටා මැව්වේය. වැස්සෙන් බේරීමට නම් අප බෝට්ටුව ඇතුළට යා යුතුය. ඒ ගිය ගමනේදී බෝට්ටු පදවන්නා වෙත ළං වුයේ ඔහුගේ කල්පනාව බිඳ දමමිනි.
“මම දැන ගත්තා වැඩිවෙලා යන්නේ නැතිව වහින බව. එත් සර් කිව්වනේ යං කියලා. මේ වැස්ස ගොඩක් වෙලා අල්ලලා හිටින්නේ නැහැ. තව පොඩ්ඩකින් පායයි. හුළු ගඟට ඉහළින් වැහි කළුව තියෙන කොට මං දැනගත්තා වහින බව.”
බෝට්ටු පදවන්නා පවසන්නේ ඉදිරිය බලාගෙනය. ඔහු කීවා නිවැරදිය. මහ හඬින් ඇද හැලුණු වැස්ස නිමා වීමට මහ වේලාවක් ගත වුයේ නැත.
මේ පරිසරය ගැන ඔහු බොහෝ දේ දන්නා අයෙකු වන්නට ඇතැයි සිතුණේ නිකමටය. අප ඔහුට කතා කළෙමු. ඔහු එස්.එන්.එම්. උපසිරි. 
“රස්සාවට වික්ටෝරියාවට ඇවිල්ලා අවුරදු හතළිස් එකක් වෙනවා දැන්. මුලින්ම ආවේ හුළු ගඟෙයි මහවැලි ගඟෙයි ජල මට්ටම මනින්න. ඒ කාලේ හුළු ගඟයි මහවැලි ගඟයි බොහෝම පටුයි. ඉස්කෝලෙන් අයින් වෙච්ච ගමන් තමයි රස්සාවට ආවේ. මහවැලි ගඟයි හුළු ගඟයි එකට එකතු වෙන තැන පොල් කොටන් දෙකක් දාලා තමයි එගොඩ මෙගොඩ වුණේ. පොඩි මීටරයක් හයි කරලා තිබුණා වතුර මට්ටම මනින්න. මම වැඩ කළේ පැය දොළහේ ෂිෆ්ට් එකට. බොහෝම පුංචි පඩියක් ලැබුණේ. ඒ කාලේ මේ පැත්ත හරිම ලස්සනයි. ජලාශය හදන කොට ගම් යට වුණා. ”
උපසිරි කතාව මදකට නවතා ඈත බලයි. ඔහු බලන ඈත පෙනෙන්නේ තෙරක් නොපෙනෙන දිය කඳ පමණි.
 |
| ඉංජිනේරු වසන්ත ඇහැළපිටිය |
“ජලාශයට ගංඟාවල් යට වුණාට දුක ද? ”
“ඔව්. මම ඒ පුංචි ගංඟා දෙකට තවමත් ආදරෙයි.
ඔහු දෑසේ කදුළු පිරෙයි. දෑත්වල හීගඩු පිපෙයි. ඒ පරිසරයට ඔහුගේ ඇති ඇල්මේ තරමය. සුදු මහත්තුරුන් තමයි මේකේ වැඩ කළේ. එයාලා මැනලා කියන වතුර මට්ටමයි මම අත්දැකීමෙන් කියන වතුර මට්ටමයි හැමදාම එකයි. මම හැම දෙයක්ම ඉගෙන ගත්තේ පරිසරයෙන්. ජාලාශය හදන කාලේ ජේ. ආර්. ජයවර්ධන ජනාධිපතිතුමයි, ගාමිණි දිසානායක මහත්තයයි මෙහෙ එනවා. ඒ ආවාම මම තමයි බෝට්ටුවෙන් එක්කගෙන යන්නේ ජලාශය බලන්න. මේක හදපු ප්‍රධාන ඉංජිනේරුවා ඒ. ජී. හුක් මහත්තයා. ඔහු බොහෝම හොඳ කෙනෙක්. ගම්බද මිනිස්සු මෙහෙ වැඩට ආවා. පඩි ගෙව්වේ එංගලන්ත ක්‍රමයට. ඒ නිසා වැඩ කරපු අයට හොඳ වැටුපක් ලැබුණා. ඒ නිසා පිට පළාත්වලිනුත් මිනිස්සු රස්සාවට ආවා.
ඔරලෝසුවක් අතේ නැති වුණත් මම ඒ කාලේ වේලාවට වැඩට ආවා. නිවාඩු ගත්තේ නැහැ. වේලාව දැන ගත්තේ පරිසරයේ කුරුල්ලෝ හැසිරෙන විදිහෙන්. අදත් හැන්දෑවේ හය වෙන කොට මේ පැත්තට කුරුලු රෑනක් යනවා.”
ජලාශය හදලා ඉවර වෙලා වතුර පිරෙව්වේ අදියර තුනකට. මම මේ ජලාශයේ සුදු මහත්තුරු එක්ක පීනලා දිනලා තියෙනවා. ඔවුන් කිව්වා මාව එංගලන්තයට ගෙනයන්න ඕනෑ කියලා. නමුත් මම හිතුවා අම්මා බලාගන්න එක මගේ යුතුකම කියලා. ඒ නිසා මම ඔවුන් එක්ක යන්න බැහැ කිව්වා.”
උපසිරිට වික්ටෝරියා ජලාශය ගැන බොහෝ දේ මතකය . ඒ මතකය අවුස්සා බලන්නට නම් ඔහු සමඟ වරු ගණනක් ගත කළ යුතුය.
ජලාශයට වතුර පුරවන කොට සත්තු අහු වුණා. මම තමයි උන්ව බේරගත්තේ බෝට්ටුවේ ගිහිල්ලා. දවසක් සත්තු අල්ලන්න යනකොට මගේ බාච්චු කලිසම ඇතුළේ පොළඟෙක් . මට කිසිම හානියක් වුණේ නැහැ. සතුන් මිනිස්සුන්ගේ කරුණාව හඳුනාගත්තාම හානි කරන්නේ නැහැ. පසු කාලීනව මේ ජැටිය හදන්නත් මම මුල් වුණා. මෙහෙ ඉන්න පරණම සේවකයා මම. මට මෙහෙ සිදු වුණ හැම දෙයක්ම වගේ මතකයි. මම මේ හැම තැනකම ඇවිදලා තියෙනවා. මිනිස්සු මේ පරිසරය විනාශ කරන එක තමයි ඉවසන්න බැරි. සමහරුන් කැලෑව ගිනි තියනවා.“
ඔහු අත දිගු කර ඈත කන්දක ගින්නක් පෙන්වයි
ඔහුගේ කතාවට බාධා කරමින් මම තවත් පරණ කතාවක් ඇසුවෙමි.
“මෙහෙ ඉංග්‍රීසි චිත්‍රපටයක් හැදුවා මතකද?
“අපොයි ඔව්. ඒ චිත්‍රපටයේ නම ඉන්දියානා ජෝන්ස්. ස්ටීවන් ස්පිල්බර්ග් මහත්තයා අධ්‍යක්ෂණය කළේ. ඩෑම් එකෙන් එහා පැත්තේ තමයි ඒ චිත්‍රපටයේ පාලම හදලා තිබුණේ. චිත්‍රපටයේ වැඩට ඇවිල්ලා හිටපු අය බයයි ඊයම් බෝඩ් එක අරගෙන පාලමේ එහෙට මෙහෙට යන්න. මම තමයි ඒ බෝඩ් එක අරගෙන පාලමේ එහෙට මෙහෙට ගියේ. මට රස්සාවෙන් මාසයකට ගන්න පඩිය චිත්‍රපටයේ වැඩවලට උදව් වෙලා එක දවසෙන් ගත්තා. ඒ චිත්‍ර පටයේ තිබුණේ රතු ඉන්දියන් කාරයොයි සුදු මහත්තුරුයි ගැන කතාවක්.”
උපසිරි යළිත් දෑසේ කඳුළු පුරවාගෙන පවසයි. ඔහු ඒ ආදරය නිසාම ඒ පරිසරය රැකගන්නට අපමණ වෙහෙසෙයි. උපසිරි පමණක් නොව වික්ටෝරියා ව්‍යාපාරයේ අධ්‍යක්ෂ එස්. ආර්. කේ. අරුප්පල මහතා ඇතුළු කාර්ය මණ්ඩල වෙහෙසෙන්නේ ජල සම්පත හා වන සම්පත රැක ගැනීමටය.
ශ්‍රී ලංකා මහවැලි අධිකාරියේ ප්‍රධාන ජලාශ නියෝජ්‍ය අධ්‍යක්ෂ මෙන්ම වික්ටෝරියා ජලාශයේ කාර්යයභාර ඉංජනේරු වසන්ත ඇහැළපිටිය මහතා පරිසර විනාශය ගැන පවසන්නේ මෙවැනි කතාවකි.
 |
| ඉන්දියානා ජොන්ස් චිත්‍රපටය රූගත කළ තැන |
“අද වන විට මේ අවට ප්‍රදේශයට මිනිසුන් විසින් කැළි කසළ දැමීම අපට ලොකු ප්‍රශ්නයක්. මහවැලි ගඟේ ජලය පොල්ගොල්ල අමුණෙන් තමයි වික්ටෝරියා ජලාශයට ලැබෙන්නේ. මේ අවට පරිසරයට හෝටල්වලින් අවධිමත් ලෙස අපද්‍රව්‍ය මුදා හරිනවා. වැස්සාම සියල්ල එකතු වෙන්නේ ජලාශයට. ඊට අමතරව කටුගස්තොට, ගුරුදෙණිය, හාරගම යන ප්‍රධාන නගරවල බොහෝ මිනිස්සු ගොඩනැගිලි කඩලා ඉවත් කරන ද්‍රව්‍ය වික්ටෝරියා රක්ෂිතයට තමයි ගෙනැල්ලා දාන්නේ.
වික්ටෝරියා ජලාශය මැදිවෙලා තියෙන්නේ දුම්බර පාරටයි , රජමාවතටයි. මේ පාර අද්දර තියෙන රක්ෂිතවලට මිනිස්සු කුණු ගෙනැල්ලා දානවා. අපේ කාර්ය මණ්ඩලය එකතු වෙලා ශ්‍රමදාන දාලා සුද්ද පවිත්‍ර කරනවා. ඒ හැරුණාම ජලාශයේ කුණු අයින් කරන්න ඔරුවක් දීලා එක් අයෙකුට බාර දී තියෙනවා.
 |
| රක්ෂිතයට කුණු දමා ඇති අයුරු |
වික්ටෝරියා ජලාශය මුල් කරගත් ජල සම්පාදන මණ්ඩලයේ පානිය ජල ව්‍යාපෘති තියෙනවා. මේ පරිසර විනාශය ඒ සියල්ලටම බලපානවා. ඔක්තෝබර් නොවැම්බර් කාලයේ තමයි වික්ටෝරියා ජලාශය වාන් දමන්නේ. වික්ටෝරියා ජලාශය නරඹන්න එන අයගෙන් අපි ඉල්ලීමක් කරනවා මේ පරිසරය රැකගන්න. ඔබ ගෙනෙන කුණු මේ භුමියේ දමා යන්න එපා කියලා. වසන්ත මහතා කාගේ කාගෙනුත් ඉල්ලන්නේ ඉතා ඕනෑකමිනි.
ජලාශය මැද දී ඇද හැලුණ වැස්ස නිමා වී සිලි පොදයක් පමණක් අප වික්ටෝරියාවෙන් පිට වන විට ඉතිරි වී තිබිණි. ඒ වැස්ස ගහට කොළට මදිය. විසල් වාන් දොරවල් අටම ස්වයංක්‍රීයව ඇරිය විට සුදු මීදුම් විහිදෙනවා සේ වාන් දැමීමට නම් මහා වැසි දෙක තුනක් වැටිය යුතුමය. එසේ වැටෙන්නට නම් මේ පරිසරය ආරක්ෂා කරදීම පළාතේ වෙසෙන ජනතාවගේ මෙන්ම වික්ටෝරියාව නරඹන්නට යන එන ඔබේද වගකීමය.
ඡායාරූප - ශාන් රඹුක්වැල්ල
(ස්තුතිය -ලංකා බැංකුවේ සහකාර මහ කළමනාකාරිනී - පුහුණු ඒ. ඩි. එස් ඉන්ද්‍රානි මහත්මියට)
