අද අ‍ෙප් දේශනාවට පාදක කරගත්තේ බුදුරජාණන් වහන්සේ වදාළ සූත්‍ර දේශනාවක් වන චචක්ක සූත්‍රයයි. ‘ච’ කියලා කියන්නේ හයට; 'චක්ක' කියලා කියන්නෙත් හයටමයි. මජ්ජම නිකායේ සූත්‍ර පිටකයේ මේ ධර්ම දේශනාව තියෙන්නේ. මේ ධර්ම දේශනාව දේශනාව දේශනා කිරීමෙන් පසුව භික්ෂුන් වහන්සේලා හැටනමකගේ කෙලෙස් නැතිවෙලා ගියා. උන්වහන්සේලා රහතුන් වහන්සේලා බවට පත්වුණා. එය විශේෂිත ආශ්චර්යයක් නොවෙයි.
බුදු කෙනෙක් ධර්ම දේශනාවක් කරන විට රහතුන් වහන්සේලා බිහි වෙන්නේ සිය ගණනින්; දහස් ගණනින්. ඒ සියලු අවස්ථාවලදීත් එක් වරකට හැට නම, හැට නම බැගින් රහතුන් වහන්සේලා බවට පත් වුණා. ඒවගේම අසූමහ ශ්‍රවකයන් කියන්නේ මේ ලෝකේ බිහි වූ මහ ප්‍රාඥයෝ. ඒ වගේ ප්‍රඥාවන්තයන් තවත් ලෝකයේ නැහැ. ඒ වගේ මහ ප්‍රාඥයන් ධර්මය දේශනා කරන මොහොතක හැට නමක් රහත් වුණා කියන එක ආශ්චර්යයක් නොවෙයි.
මේ සූත්‍රයේ ඇති බලගතු ආශ්චර්යයවත් සිදුවීම සිදු වුණේ ලංකාවේ. ඒ නිසා අනුරාධපුරයේ මහ භික්ෂුන් වහන්සේලා මේ ආශ්චර්යයවත් සිදුවීම දැකලා එය ග්‍රන්ථවලට පවා ඇතුළත් කරලා තිබුණා. ඒ අසිරිමත් සිදුවීමෙන් පස්සේ කාලයේ දී තම්බපන්නී දීපයේ මලියදේව කියලා තෙරුන් වහන්සේ කෙනෙක් බිහි වුණා. මලියදේව කියන රහතන් වහන්සේ අනුරාධපුරයේ මහ විහාරයට වැඩම කරලා මහල් නවයකින් යුත් වූ ලෝවා මහ ප්‍රාසාදයේදී මේ චචක්ක සූත්‍ර දේශනා කළා. ඒ දේශනාව අවසානයේ රහතන් වහන්සේලා හැට නමක් බිහි වුණා. ලෝවා මහපායේ තියෙනවා; අට්ට කතාවේ සඳහන්් වෙනවා, විශේෂයෙන් මහ මණ්ඩපය කියලා. මේ මහ මණ්ඩපය තමයි දහස් කතා ලෝවා මහ ප්‍රසාදය කියන්නෙ. එහි මහ මණ්ඩපයට තමයි භික්ෂුන් වහන්සේලා වැඩම කරන්නෙ. එතැන් සිට දහම් කතා අාදිය කීමට රැස් වෙනවා. මේ මහ මණ්ඩපයෙ සිට මේ දේශනාව කළා. එදිනත් භික්ෂුන් වහන්සේලා හැටනමක් රහත් භාවයට පත්වෙලා තියෙනවා. ඉන් පසුව උන්වහන්සේ මහ විහාරයෙන් නික්මිලා චේතිය පබ්බතයට ගියා. චෛත්‍යයක් තියන කන්ද කියන අදහසයි එහි තේරුම.
මේ චේතිය කන්ද කියලා හඳුන්වන්නේ මිහින්තලාවයි. එහි වැඩ සිටි ස්වාමීන් වහන්සේ ගිහි පින්වතුන්ට මේ සුත්‍රය දේශනා කළා. හැට නමක් රහතුන්වහන්සේ මෙහිදි බිහිවුණා. මේ සූත්‍රය කිහිප අවස්ථාවක දේශනා කළා, රහතන් වහන්සේ හැටනමක් එ සෑම අවස්ථාවකදීම බිහි වුණා. ප්‍රධාන අවස්ථා කිහිපයකදී මුතියංගනය, කැලණි විහාරය ආදි තැන්වලදි දේශනා කළා.
එ් කියන්නෙ පිරිනිවන් පානවා කියලා කිව්වාම රහතන් වහන්සේලාගෙ අවසානය කියලා තමයි අ‍ෙප් මිනිස්සු හිතුවෙ. අන්තිම රහතන් වහන්සේ කියලා කියන රහතන්වහන්සේලා අදත් ඉන්නවා. පළමුව එ් අවසන් රහතන් වහන්සේ කියන මිත්‍යා දෘෂ්ටිය ඉවත් කරන්නට ඕන. බුදුරජානන්වහන්සේ මල්ල රජදරුවන්ගෙ උපවත්තන සල්වනයේ සල්ගස් දෙකක් අතර පැනවුණු පිරිනිවන් මංචකයේ වැඩ සිට භික්ෂුන්ට කතා කරනවා. කතා කරලා කියනවා අාර්යය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ලොව තුළ පවතිනකල් ලෝකයේ පළමු දෙවැනි තුන්වැනි ශ්‍රමණයා‍ත් හිස් නොවේ යැයි මම කියමි' පළමු ශ්‍රමණයා කිව්වේ සෝවාන් වූ කෙනා: දෙවැනි ශ්‍රමණයා කිව්වේ සකදාගාමී කෙනා; තුන්වැනි ශ්‍රමණයා අනාගාමි; හතර වැනි ශ්‍රමණයා කිව්වෙ රහතන්වහන්සේලාට.
මේ අාර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය තියෙනකල් මේ මාර්ගඵල ලාභීන්ගේ ශාසනය හිස්වෙන්නේ නැහැ. අදටත් අර්යය අෂ්ඨාංගික මාර්ගය තියෙනවා. මේ වනවිටත් ඔබ කැමැති නම් මේ බුද්ධ ශාසනය ප්‍රතිඵල සහිතයි. ඔබට අවශ්‍ය නම් මාර්ග ඵල ලබාගන්නට පුළුවන් කියලා බුදුන්වහන්සේ අපිට උගන්වනවා. එ් නිසා චචක්ක සූත්‍රයේ යම් කොටසකට අවධානය යොමු කර බුදුරජාණන් වහන්ෙස් වදාළ පරිද්දෙන් ඉගෙන ගත යුතුයි. උන්වහන්සේ දේශනා කරනවා ' ච තණ්්හා කායාවේදී තබ්බා... මහණෙනි තන්හා හයක් තියෙනවා; මේ තණ්හාවල් හය පිළිබදව දත යුතුයි. මෙතන දත යුතුයි කියන්නේ 'සහවිපස්සනා මධ්‍යයේ ජානි තබ්බන්තී' කියලා. විදර්ශනා භාවනා මාර්ගයෙන් මේ තණ්්හා හය හරියට අව‍බෝධ කරගන්න. මේ තන්හා හය කුමක්ද කිව්වොත් මෙහි පළමු වැනි තණ්්හා ව තමයි; රූපවලට ආසාව ඇතිවීම.රූපයක් බලනකොට හිත තුළ ආසාව ඇතිවෙනවා; එයට කියන්නේ රූප තණ්්හා ව කියලා. ඉන්පසු ශබ්දයකට ආසාව ඇතිවෙනවා; ගඳ සුවඳට ආසාව ඇතිවෙනවා; ඒ ගන්ධ තණ්්හාව. දිවට දැනෙන රසයට ආසාව ඇතිවෙනවා.
එයට කියන්නේ රස තණ්්හාව, කයට ඇති වන තණ්්හාවට කියන්නේ හෙට්ටබ්බ තණ්හාව කියලා. ඉන්පසුව සිතුවිලිවලට ආසාව ඇතිවෙනවා; ධම්ම තණ්හා කියලා එයට කියන්නේ. මේ ආකාරයට තණ්හා වර්ග හයක් සම්බන්ධයෙන් කියවෙනවා. අපේ ජිවිතයේ මේ තණ්හාව අපි තුළ තියනවා. මේ තණ්්හා හය බුදුන් වහන්සේ කියනවා තුන් ආකාරයකින් අපේ ජිවිතයේ හට ගන්නවා කියලා. දැක්ක හැටියේ අපි ට අාසාව ඇතිවෙනවා; අහපු හැටියේ ආසාව ඇතිවෙනවා; සිතට සිතුවිලි ඇති වෙන විට ආසාව ඇතිවෙනවා; මේ ආසාව ඇතිවෙන්නේ රාගය මුල් වෙලයි. රාගය මුල්වී හට ගන්නාවිට මේ තණ්්හාවට නමක් කියනවා; එනම් කාම තණ්්හා වයි. හිතේ රාගය මුල් වී හටගන්න නිසා කාම තණ්්හා නමින් හඳුන්වනවා. තව කරුණක් තමයි ආත්ම දෘෂ්ටිය මුල් වෙලා මේ භය හට ගන්නා අවස්ථාත් තිබෙනවා.
ආසාව කියන්නේ නිත්‍ය වූ දෙයක්: ද්වං සස්සතං අවිපරිනාම ධම්මං... මේ ආකාරයට රූප, ශබ්ද, ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ වලට අපි ආස කරනවා; බැඳිලා ඉන්නවා. අපි ආස කරන දේට අාදරය කරන්නේ නිච්චං කියලා; ද්වං එනම් ස්ථීරයි. සස්සතං සදාකාලික දෙයක් කියලා අපි ආදරය කරනවා. එය 'භව' තණ්හාව ලෙසයි හඳුන්වන්නේ. ඒ භව තණ්හාව කියන්නේ පංච කාම වස්තුන්ටමයි. අපි ආදරය කරන්නේ ස්ථීරයි කියලා හිතලා.
තව පිරිසක් පරලොව විශ්වාස කරන්නේ නැහැ. පරලොවක් පිළිගන්නේ නැහැ. මැරිලා ඉපදෙනවා කියලා පිළිගන්නේ නැහැ. තව කෙනෙක් මව්පියන් නිසා දරුවෙන් ඉපදුණා කියලා විතරයි හිතන්නේ.
ඉන්පසු ජීවත්වෙලා මැරිලා යනවා කියලා විතරයි පිළිගන්නේ. පරලොව පිළිගන්නේ නැහැ. පව් කළොත් අපායගත වෙනවා කියලා පිළිගන්නේ නැහැ. පින් කරන කෙනා දිව්‍යලෝකයේ ඉපදෙන්නේ නැහැ කියලා හිතලා ජිවත් වෙන්නේ; ආයෙ උපදිනවා කියලා කිසිදු අදහසක් නැතුව .එයට කියන්නේ නියත මිත්‍ය දෘෂ්ටිය කියලා. උන්වහන්සේ සුත්‍ර දේශනාවක දේශනා කළා, ‘නියත මිත්‍ය දෘෂ්ටිය තරම් ප්‍රබල වූ බලවත් තවත් අකුසලයක් නැතැයි මම ඔබට දේශනා කරමි‘ කියලා. මේ නියත මිත්‍ය ද‍ෘෂ්ටිකයාට නියත ගතියක් තියනවා. එයා මැරුණු හැටියෙම යථාභතං විච්චිත්තං එවං නිරේ.... කරේ උස්සගෙන ගිය බරක් බිමින් තිබ්බා වගේ නිරයේ උපදිනවා. මේ මිත්‍යා දෘෂ්ටිය තරම් ප්‍රබල අකුසලයක් තවත් නැහැ. අපි දන්නවා ආනන්තරීයය පාප කර්ම පහක් කළොත් කල්පයක් නිරයේ කියලා කියනවා. පින් පව් විස්වාස නොකරන අපාය දිව්‍ය ලෝක පිළිගන්නේ නැති අය, කර්ම ඵල අදහන්නේ නැති අය, නිරයේ ඉපදෙනවා.
කල්පය අවසන් වන විට එයාලා මේ සක්වල තියෙන නිරයෙන් නිදහස් වෙලා වෙන නිරයකට යනවා. එහි දුක් විඳිනවා. මේ දෘෂ්ටිය කොතරම් දරුණු ද කියන්නේ ඒ තාක්කල් නිරයේ දුක් විඳිනවා. කල්ප විනාසය වන විට වෙන නිරයක උපදිනවා. කවදා නිරයෙන් නිදහස් වෙනවාද කියලා හිතාගන්නට බැහැ. ආනන්තර්ය පාප කර්ම කරනවාට වඩා බරපතලයි මෙලොව පරලොව පිළි නොගැනීම; පින් පව් විශ්වාස නොකිරීම; අපාය දිව්‍ය ලෝක පිළිනොගැනීම; මේ අදහසින් ඉන්න අය අපායේ යන්නේ අත් නොහරින තාක් කල් විතරයි. අතහැරියේ නැතොත් පමණයි නිරයගාමී වෙන්නේ.
මොලොව පරලොව විස්වාස නොකරන පින්පව් විශ්වාස නොකරන ඇත්තො ඉන්නවා. අපාය දිව්‍යලෝක විශ්වාස නොකරන අය ඉන්නවා. ඒ අය තුළත් තණ්හා භය ගන්නවා. එයාලා තුළ මේ දේවල් හටගත්තාම හරි ප්‍රබලයි. මේ මම ආයේ උපදින්නේ නැහැ කියන කෙනාගේ තණ්්හාව ඉතා දරුණුයි. එයා හිතන්නේ මේ අසාව හොඳින් හෝ නරකින් ඉටු කරගත්තට කමක් නැහැ කියලා. මම නරක දේවල් කළා කියලා යන අපායක් නැහැ; හොඳ දේ කළා කියලා යන අපායකුත් නැහැ කියලා හිතනවා. නිසා හොඳින් හෝ නරකින් කාලා බීලා සතුටින් ඉන්න ඕන කියලා තමයි ඒ ඇත්තො කල්පනා කරන්නේ. එ තණ්හාවට කියන්නේ විභව තණ්හා කියලා. පැවැත්මක් එ් අය පිළිගන්නවා.
බුදුන් වහන්සේ මේ සුත්‍රයේ දේශනා කළා, මේ කියන දේවල් අපේ ජිවිත වලින් ප්‍රහානය කරගන්නේ කොහොමද කියලා. බොහෝ කොට අපේ ජිවිත වලට මේ සඳහා වැඩපිළිවෙලක් තියෙනවා. අප විසින් අපේ ජිවිතයට බොහෝ කොට ගුණ ධර්මයන් එකතු කරගන්න, ඒකරාශි කරගන්න ඕන. මේ ලැබුණු උතුම් බුදු සසුන තුළ අපි අපේ ගෙදර බුදු කුටියක් සකස් කරන්නට ඕන; බුදුන් පුදන්නට ඕන. බුද්ධ වන්දනා කරන්නට ඕන. බුද්ධ වන්දනාවෙන් පසු තුන් සූත්‍රය දේශනා කරනවා නම්, තෙරුවන් වදිනකොට පන්සිල් සමාදන් වෙනවා නම් සිලය කියන කොටස සම්පුර්ණ වෙනවා. වන මල් පමණක් පුජා කරන විට යම් කිසි දානමය පින්කමක්‍ හැමදිනයකදීම එකතු වෙනවා.
භාවනා කිරීමේදි පුහුණු කරන්නේ සරල භාවනාවක්. තථාගතයන් වහන්සේගේ මෛත්‍රී භාවනා හැමදාම පුරුදු කරන්නට ඕන; පුහුණු කරන්න පුරුදුකරන්නට ඕන. මෛත්‍රී භාවනා කරන්න; ඔබ සුවසේ නිදියනවා; නෙළුම් මලක් වගේ විකසිත වෙලා ප්‍රබෝධවත් වෙනවා. ඔබේ මුහුණ නරක නපුරු වෙන්නේ නැහැ; අනෙක් අයට ප්‍රිය වෙනවා; ලස්සන රූපයක් වෙනවා. දෙවියන්ට ප්‍රිය කෙනෙක් වෙනවා; දෙවියන් ඔබ ආරක්ෂා කරනවා; මෛත්‍රිය වඩන්නට පුළුවන් නම් දිනය කොතරම් සුන්දර වෙනවා ද කියලා බලන්න. දුෂිත සිතින් බැලුවොත් ත‍වකෙනෙක් දිහා ඒ දිනය අවාසනාවන්ත වෙනවා.
මෛත්‍රී වඩන්න පුළුවන් නම්; හදවතින්ම ප්‍රාර්ථනා කරන්න පුළුවන් නම් මුළු ජිවිතයම සඵල කරන පිනක් බවට පත්වෙනවා. මේ මෛත්‍රිය භාවනාවක් විදිහට පුරුදු කරන්නට ඕන. තමන් මෛත්‍රී කරන්නට ඕන. අම්මා තාත්තා ළමයි නිවසක ඉන්නවා මේ පිරිස මෛත්‍රී වඩනවා නම් ඒ පිරිස කළයුතු දෙයක් තමයි; මෛත්‍රිය භාවනාවට අමතරව මේ පිරිස ඇති තැන හෝ නැති තැන මෛත්‍රී සහගත කාය කර්ම ඇති කරගත යුතුයි.
ඉන්පසුව ගෙදර කෙනෙක් ගැන කතා කරනවා. ඒ කෙනා ගැන මෛත්‍රියෙන් කතා කරන්නට ඕන .ඒ කියන්නේ මෛත්‍රී සහගත වචීකර්ම එයයි. එකම සිතුවිල්ලක්වත් දුෂිත සිතින් සිතන්නට හොඳ නැහැ. එවිට අපේ හිත දුෂණය වෙනවා. මෛත්‍රී සිතින් යුතු ව ඔවුනොවුන් දිහා බලන්නට ඕන. මෛත්‍රී වඩන්නට ඕන හදවතින්ම එය වාසනාවන්ත කුසලකර්මයක්. මෛත්‍රීය කියන දේ භාවනාවක් ලෙස පුරුදු කරන්නට ඕන. මෛත්‍රී කරද්දි හිත තුළ කේන්තියක් ඇතිවුණත් ඒ කේන්තිය ඇති වූ කෙනා සම්බන්ධයෙන් සිතන්නට ඕන, මොහු සැපවත් වේවා; ශාන්ත වේවා. සිතින් කයින් වචනයෙන් මෛත්‍රියෙන් යුතුව සිතිය යුතුයි. නිවසට මෙත් වඩන්නට ඕන. නිවසක මෙත් වඩන හැටි මම අද කියලා දෙන්නම්. නිවෙසට කරදරයක් විපතක් ඇති නොවෙන්න ඉතා සුවසේ ජිවත් වෙන්න මේ භාවනාවෙන් පුළුවන් වෙනවා.
මේ විදිහටයි අපි භාවනා වැඩිය යුතු වන්නේ. ඔබ කැමැති ආකාරයට සිටිය යුතුයි. මම වෛර තරහා නැත්තෙක් වෙම්වා; දුක් නැත්තෙක් වෙම්වා; සුවසේ ජිවත් වෙම්වා; මා මෙන්ම මේ නිවෙසේ සිටින ප්‍රධාන ජනයා වෛර නැත්තෝ වෙත්වා; තරහා නැත්තෝ වෙත්වා; දුක් නැත්තෝ වෙත්වා; සුවසේ ජිවත් වෙත්වා; මේ නිවෙසේ සිටින ආරක්ෂක දේවතාවො වෛර නැත්තෝ වෙත්වා; තරහා නැත්තෝ වෙත්වා; දුක් නැත්තෝ වෙත්වා; සුවසේ ජිවත් ජිවත් වෙත්වා; මේ නිවසේ සිටින සියලු සිටින සියලු දෙනා කියලා මෙත් වඩන්න.
මේ නිවෙසේ සිටින සියලු සත්ත්වයො කියලා මෙත් වඩන්නේ අධිපති ජනයා ආරක්ෂක දේවතාවෝ; සියලු මනුස්සයෝ; සියලු සත්ත්වයෝ; වෛර නැත්තෝ වෙත්වා, තරහා නැත්තෝ වෙත්වා, දුක් පීඩා නැත්තෝ , වෙත්වා සුවසේ ජිවත් වෙත්වා කියලා මෙත් වඩන්න. එකකොටසකට දහ වරක් බැගින් මෙත් වඩන්නට හැකි වෙන්න ඕන.මේ ආකාරයට මෙත් වැඩීමෙන් ඔබටත් නිවෙසේ වසන සියලු දෙනාටම යහපතක් වෙනවා සේම ඔබේ නිවස මහ පින් රැස්වන තැනක් බවට පත්වෙලා ඔබේ ජිවිතය ඒකාන්තයෙන්ම සුවපත් වෙනවා; කාන්තිමත් වෙනවා.
