මේ දිනවල අපේ රටේ අගනුවර හා තදාසන්න ප්රදේශවල කුණු කසළ එකතු කිරීමේ ගැටලුවක් උද්ගතවී ඇත. එහෙත් ජනතාවගේ පූර්ණ සහාය ඇත්නම් අපේ රටේ කසළ ගැටලුව විසඳාගැනීමට අපටම අවස්ථාව තිබෙන බව අපද්රව්ය කළමනාකරණය පිළිබඳ විද්වතුන්ගේ මතය වී තිබේ.
මධ්යම පරිසර අධිකාරිය, පරිසර හා මහවැලි අමාත්යාංශය හා මහනගර හා බස්නාහිර පළාත් සංවර්ධන අමාත්යාංශය ඒකාබද්ධව කළ අධ්යයනයක් අනුව වසරකට පෙර අපේ රටේ දිනකට එකතුවන මුළු ඝන අපද්රව්ය ප්රමාණය මෙට්රික් ටොන් 6400 කි. බස්නාහිර පළාතේ එකතුවන සම්පූර්ණ කුණු ප්රමාණය දිනකට මෙට්රික් ටොන් 3000 - 4500 ක් වන අතර කොළඹ දිස්ත්රික්කයේ පමණක් එකතුවන ඝන අපද්රව්ය ප්රමාණය මෙට්රික් ටොන් 1500 - 2000 අතර වේ.
මෙම කුණුවලින් පළාත් පාලන ආයතන මඟින් එකතු කරනු ලබන්නේ සියයට 2.4ක් පමණ බවද එම පර්යේෂණය අනුව හෙළිවී ඇත.
මෙලෙස එකතුවන ඝන අපද්රව්යවලින් සියයට 49.7ක් පිළිස්සීම හෝ වළ දැමීම සිදු කෙරේ. තවත් සියයට 27.2ක් එම පරිශ්රය තුළම ගොඩගසනු ලැබේ. පරිසර අමාත්යාංශයේ පරිසර දූෂණ කළමනාකරණ අන්තරාකාරි අපද්රව්ය කළමනාකරණ අංශයේ සහකාර අධ්යක්ෂ සුජීවා ප්රනාන්දු මහත්මිය පවසන පරිදි මේ හේතුව නිසා මේ වන විට අපේ රට පුරාම මහා කුණු කඳු 390 ක් ගොඩ ගැසී තිබේ.
අපේ රටේ කුණු කසළ වලින් කොම්පෝස්ට් බවට පත්කරන්නේ සියයට 6ක් පමණි. ප්රතිචක්රීකරණයට ලක්කරන්නේ සියයට 2ක් පමණක් බවද අලුත් අධ්යයන මඟින් හෙළිවී තිබේ.
රටේ කුණු කසළවලින් සියයට 60ක් එකතු වන්නේ බස්නාහිර පළාතෙන්ය. කර්මාන්ත හා රෝහල් මඟින් අන්තරාකාරි හා අන්තරාකාරි නොවන ඝන අපද්රව්ය විශාල ලෙස පරිසරයට නිකුත් කෙරේ. මධ්යම පරිසර අධිකාරිය පෙන්වා දෙන පරිදි අපේ රට ඇතුළත ඇති කර්මාන්ත 11585ක් මඟින් අන්තරාකාරි අපද්රව්ය නිකුත් කෙරේ. ඉන් සියයට 45ක් පිහිටා ඇත්තේ ද බස්නාහිර පළාතේය.
මෙරට ඇති අන්තරාකාරි හා අන්තරාකාරි නොවන අපද්රව්ය එකතුකර විනාශ කිරීමට පුත්තලමේ ලංකා සිමෙන්ති සමාගම පෞද්ගලික සමාගමක් සමඟ එක්ව කටයුතු කරයි. 2013දි මෙම ආයතනය මඟින් එකතු කර තිබූ අන්තරාකාරි අපද්රව්ය ප්රමාණය මෙට්රික් ටොන් 13000 කි. ඒ අයුරින් සමාගම විසින් වසරකට අන්තරාකාරි නොවන ඝන අපද්රව්ය මෙට්රික් ටොන් 50000 ක් පමණ එකතු කරනු ලැබූ බව එම සමාගමේ බලධාරිහු පවසති. එම අපද්රව්ය තොගයේ වැඩිපුර අන්තර්ගතවී ඇත්තේ දහයියා, ලී කුඩු, රෙදි කැබලි හා පොලිතින් බවද පෙනී ගොස් ඇත.
ජාතික සැලසුම් දෙපාර්තමේන්තුව කර ඇති අධ්යයන අනුව වසරකට අපේ රට පුරා විද්යුත් හා ඉලෙක්ට්රෝනික අපද්රව්ය මෙට්රික් ටොන් දහස් ගණනක් අපේ පරිසරයට එකතු වේ.
ඒ අතර වසරකට සීඑෆ්එල් බල්බ ලක්ෂ 24ක්, ජංගම දුරකථන ලක්ෂ 9ක්, වාහන බැටරි 90000ක් විද්යුත් අපද්රව්ය ලෙස අප පරිසරයට එක්වන බව එම ගවේෂණය අනුව හෙළිවී තිබේ. මෙහිදී පරිසරයට ලැබෙන වස විස ප්රමාණය පිළිබඳව තවම හරි තක්සේරුවක් ද සිදු කර නොමැති වීම කනගාටුදායකය.
ඊට අමතරව වසරකට ශීතකරණ 39000ක් හා මුද්රණ යන්ත්ර 20000ක් සහ ප්ලාස්ටික් විදුලි පංකා හා ගෘහ උපකරණ ලක්ෂ ගණනක් අපේ පරිසරයට එක්වේ. අපේ රටේ පරිසරයට එකතුවන ඝන අපද්රව්ය මඟින් ශරීරයට හා සත්ව ජීවිතවලට වඩාත්ම හානි වන්නේ සෞඛ්ය ක්ෂේත්රයෙන් නිකුත් කරන රෝහල් අපද්රව්යයයි. මේ සෞඛ්ය ක්ෂේත්රයෙන් නිකුත් කරන අපද්රව්යවලින් සියයට 25ක්ම අන්තරාකාරි අපද්රව්ය වේ. දිනකට අපේ රටේ රෝහල් හා වෛද්ය මධ්යස්ථාන මඟින් අපේ රටේ පරිසරයට අන්තරාකාරි හා සෞඛ්ය අපද්රව්ය මෙට්රික් ටොන් 25ක් එක්වෙන බවත් බස්නාහිර පළාත් හා මහ නගර සංවර්ධන අමාත්යාංශය කළ අධ්යයනයට අනුව හෙළිවී තිබේ.
මෙම අලුත් අධ්යයන අනුව හෙළිවී ඇති සුවිශේෂි කරුණ වන්නේ අප කොළඹ නගරයට එක් කරන කුණු කසළ ප්රමාණය පිළිබඳ තොරතුරුයි. ඒ අනුව කොළඹ නගරයේ සිටින හා පිට පළාත්වලින් කොළඹට එන සෑම පුද්ගලයකුම දිනකට කුණු කසළ ග්රෑම් 850ක් පරිසරයට බැහැර කරයි. බස්නාහිර පළාතේ හා ඒ අවට ප්රධාන නගරවලට ද ඒ ගැටලුව ඇති අතර ඒ අනුව ඒ නගරවලට එන පුද්ගලයකු පොදුවේ දවසකට අපද්රව්ය ග්රෑම් 700 - 750 ප්රමාණයක් ඉහත නගරවලට බැහැර කරනු ලැබේ. අර්ධ නගර හා ග්රාමීය ප්රදේශවල ඒක පුද්ගලයකුගේ කසළ ජනනය ග්රෑම් 500 - 300 දක්වා අතර වේ.
මේ අනුව කොළඹ නගරයේ අපද්රව්ය කැලිකසළ එකතු වීමට පමණක් නොව රටේ සියලු දිස්ත්රික්කයකම අපද්රව්ය එකතුවීම වැළැක්වීමට තිරසර විසඳුම් සකස් කළ යුතුව ඇත. පසුගිය සතියේ කොළඹ නගරයේ කුණු කසළ එකතු කිරීමේ ගැටලුවක් ඇතිවිය. ඒ අනුව කොළඹ නගරයේ දිනපතා එකතු වන මෙට්රික් ටොන් 400 – 500 ක් පමණ වන කුණු කසළ දැමීමට ස්ථානයක් නොමැති නිසා ඒවා නගරයේ තැනින් තැන එකතුවෙන තත්ත්වයක් ඇති වී තිබිණි.
මේ කුණු කසළ ගැටලු වරින්වර කොළඹ නගරයේ මතුවන අතර ඒවාට තාවකාලික විසඳුම් හා පැලැස්තර විසඳුම් මිස ස්ථිර සාර විසඳුමක් ලබානොදීම නිසා පරිසර ආර්ථික හා දේශපාලන ගැටලු රැසක් උද්ගත වන බව කිව යුතු ය. කොළඹ කුණු කසළ පසුගියදා නගරයේ එකතු වූයේ පසුගිය වසර දෙකක කාලයක් තිස්සේ කොළඹ නගර සභාවේ කුණු කසළ බැහැර කළ වත්තල කෙරවලපිටිය ප්රදේශයට කුණු කසළ එකතුවීම උපරිම මට්ටමට පැමිණීම නිසා ඒවා එම ප්රදේශයට බැහැර කිරීම තහනම් කිරීමයි.
2017 අප්රේල් 14 වැනිදා මීතොටමුල්ල කුණු කන්ද කඩා වැටීමෙන් පසු කොළඹ ඇතුළු තදාසන්න නගරවල තැනින් තැන කසළ කුණු ගොඩගැහෙන්නට විය. එම ගැටලුව තාවකාලික විසඳුම් ලෙස බස්නාහිර හා මහ නගර සංවර්ධන අමාත්යාංශය යටතේ ඇති ශ්රී ලංකා ඉඩම් සංවර්ධනය කිරීමේ සංස්ථාව මඟින් මෙම වත්තල කෙරවලපිටිය ප්රදේශයේ ඉඩමක් කොළඹ කසළ දැමීමට අවුරුද්දකට පමණ කාලයකට ලබාදෙන ලදී.
“කොළඹ කුණු දාන්න ස්ථානයක් නැති නිසා වසර 2 කට වැඩි කාලයක් අපි එම ස්ථානයට කසළ දමන්න ඉඩදුන්නා. ඒ අනුව දැනට එම ප්රදේශයට කසළ මෙට්රික් ටොන් 288000 ක් දාල තියෙනවා. මේ ප්රදේශයේ පරිසරයට හා ජල මාර්ගවලට එය ඉතා හානිකර වෙලා තිබෙනවා. තවදුරටත් ඒ ප්රදේශයට කුණු දාන්න බැහැ. ඒ ස්ථානය අවට පරිසරය ජල මාර්ග දූෂණය වෙමින් තිබෙනවා.
දැන් එහි කුණු කසළ ඉහළ ධාරිතාවක් ඇතිවී තවදුරටත් කසළ දාන්න අපහසුයි. ඒ බව අපට මධ්යම පරිසර අධිකාරිය ඇතුළු විවිධ ආයතන මගින් දැනුම්වත් කර තිබෙනවා. ඒ නිසයි අපිට මේ ස්ථානයට කසළ දැමීම නතර කරන්න සිදුවුණේ” යැයි ශ්රී ලංකා ඉඩම් සංවර්ධනය කිරීමේ සංස්ථාවේ සභාපති රොෂාන් ගුණවර්ධන මහතා පවසයි.
මේ පිළිබඳව අපට කරුණු දැක්වූ බස්නාහිර පළාත් සංවර්ධන හා මහ නගර සංවර්ධන ඇමැති පාඨලී චම්පික රණවක මහතා පැවසුයේ දැන් අරුවක්කාලු කසළ අංගනයේ පළමු අදියර අවසන් බවත් ඒ අනුව කොළඹ එකතුවෙන කසළ සම්පූර්ණ ප්රමාණය වුවත් අරුවක්කාලු අංගනයට යැවීමට හැකි බවත් ය. මේ පිළිබඳව කොළඹ මහ නගර සභාව දැනුම්වත් කර ඇති බවත් ඇමැතිවරයා කියයි. දිනකට කසළ මෙට්රික් ටොන් 600 ක් අරුවක්කාලුවට යැවීමට හැකියාව පවතින බවත් ඇමැතිවරයා කියයි.
ශ්රී ලංකාවේ විශාලතම හා විද්යාත්මක සනීපාරක්ෂක කසළ රඳවනය වන අරුවක්කාලු කසළ රඳවනයට කොළඹ කුණු දැමීමට 2019 මාර්තු මාසයේ සිට පහසුකම් සලසා ඇති බවත් ඒ පිළිබඳව දැනට මාස 3 කට පෙර කොළඹ නගර සභාව දැනුම්වත් කර ඇති බවත් බස්නාහිර හා නාගරික සංවර්ධන අමාත්යාංශයේ ලේකම් ඉංජිනේරු නිහාල් රූපසිංහ මහතා පවසයි.
කොළඹ කුණු අරුවක්කාලුවලට ගෙන යාමට අවශ්ය කසළ රඳවනය දැන් ඉදිකර ඇති බවත් ඒ සඳහා වූ අවශ්ය පාරිසරික හා විද්යාත්මක උපදෙස් මෙන් ම ආයතන සම්බන්ධීකරණ කටයුතු ද තම අමාත්යාංශය මඟින් ඉටු කර දී ඇති බවත් එවන් තත්ත්වයක් තුළ කොළඹ කුණු අරුවක්කාලුවලට ගෙන යාමට නිසි ලෙස කටයුතු නොකිරීම පිළිබඳව පුදුමයට පත්වන බවත් ලේකම්වරයා කියයි.
“වැසි ජලය වැටුණත් අප ජලය ආවත් ඒවා යට ඇති පස් ස්තරවලට මිශ්ර නොවන හා යට ඇති භූගත ජලය කසළ අංගනයට සම්බන්ධ නොවන ආකාරයෙන් සුවිශේෂී පරිවාරක ස්තර හතකින් සමන්විත අරුවක්කාලු කසළ අංගනයට දැනට දිනකට කසළ මෙට්රික් ටොන් 600 ක් දැමිය හැකියි. දැනට මාස තුනකට පෙර කෙරවලපිටිය කසළ අංගනයට තවදුරටත් කුණු කසළ දැමිය නොහැකි බවට අප අමාත්යාංශය හා ඉඩම් සංවර්ධනය කිරීමේ සංස්ථාව කොළඹ මහ නගර සභාවට තෙවරක් ලිඛිතව දැනුම් දුන්නා. නමුත් ඔවුන් එම ස්ථානයට කුණු කසළ දැමීම දිගටම සිදු කරගෙන ගියා. නමුත් එහි ධාරිතාව ඉක්මවා යෑම නිසා එයට කුණු කසළ දැමීම අප තහනම් කරනු ලැබුවා යැයි ද ලේකම්වරයා පැවසීය.
අවශ්ය සියලු පාරිසරික හා අනෙක් පහසුකම් ඉටු කර අරුවක්කාලු කසළ අංගණයට පරිසර හිතකාමී අයුරින් දුම්රිය මඟින් කසළ ගෙන යාමටත්, කසළ මෙට්රික් ටොන් 1200 ක් දැමීමටත් හැකි අයුරින් 2020 මාර්තු මාසයේ සිට අරුවක්කාලු කසළ අංගනයේ කටයුතු සම්පූර්ණයෙන් අවසන් කරන බවත් නිහාල් රූපසිංහ මහතා කීය.
අරුවක්කාලු කසළ අංගනය බාර සමාජ විද්යාඥ නිමල් ප්රේමතිලක මහතා පැවසුවේ අරුවක්කාලු සනීපාරක්ෂක කසළ අංගනයේ ප්රථම අදියර දැන් අවසන් බවයි. ඒ අනුව කොළඹ නගරයේ හා ගම්පහ දිස්ත්රික්කයේ පළාත් පාලන ආයතනවල පරිසර හා සෞඛ්ය ආරක්ෂිත ලෙස රැගෙන එන කුණු කසළ බාර ගැනීමට තමා ඇතුළු කාර්ය මණ්ඩලය සූදානම්ව සිටින බවත් ඔහු පවසයි.
රජය මෙයට රුපියල් දස ලක්ෂ 23000 ක් වැයකර තිබෙනවා. අපේ රටේ ඉදිකළ විශාලතම විද්යානුකූල කසළ රදවනය මේකයි. පාඨලී ඇමැතිතුමා මේ ගැන හුඟක් උනන්දු වුණා. අපි අවුරුදු 30 ක් වත් මේකෙන් ප්රයෝජන ගන්න ඕන. මේකේ මුළු ධාරිතාව අනුව දිනකට මෙට්රික් ටොන් 1200 ක් දමන්න පුළුවන්. මේක වර්ග කිලෝමීටර් 2 ක් පුරා පැතිර ඇති ව්යාපෘතියක්. දැන් වුණත් කසළ මෙට්රික් ටොන් 600 ක් දිනකට දමන්න පුළුවන් අපි දැනටම වයඹ පළාතේ කොම්පෝස්ට් නිපදවන පළාත් පාලන ආයතනවල ඉතිරි කුණු කසළ අපි බාරගන්නවා. කොළඹ කුණුත් නිසි පරිදි වෙන් කර අපට බාර දෙන්න පුළුවන්. ඒවා ගන්න අපි සූදානම් කොළඹ නගර සභාව හා මේ ප්රදේශයේ පළාත් පාලන ආයතන අතර සාකච්ඡා පවත්වා ගැටලු විසඳාගෙන සෞඛ්ය ආරක්ෂිත ලෙස මෙතෙන්ට කුණු කසළ ගෙනෙන එකයි හොඳම විසඳුම” යැයි ද නිමල් ප්රේමතිලක මහතා පවසයි.
මේ පිළිබඳව අදහස් දැක්වූ රාජ්ය පරිපාලන හා ස්වදේශීය කටයුතු ඇමැති වජිර අබේවර්ධන මහතා කීවේ කොළඹ නගර සභාව හා වනාතවිල්ලුව ප්රාදේශීය සභාව සාකච්ඡා කර කොළඹ කුණු අරුවක්කාලුවට ගෙන යාම සඳහා උපදෙස් ලබාදෙන බවයි. කොළඹ කුණුකසළ අරුවක්කාලුවට ගෙන යෑමට නම් ප්රදේශයේ මාර්ග හා අනෙකුත් නඩත්තු කටයුතු සඳහා මසකට රුපියල් ලක්ෂ 25 ක මුදලක් වනාතවිල්ලුව ප්රාදේශීය සභාව ඉල්ලා ඇති බවත් ඇමැතිවරයා පැවසීය. මේ අතර කොළඹ මහ නගර සභාවේ නාගරික කොමසාරිස් පාලිත නානායක්කාර මහතා පැවසූයේ ගැටලු නිරාකරණය කිරීමෙන් පසු සිකුරාදා සිට ලොරිවල එකතුවී ඇති කසළ යම් ප්රමාණයක් අරුවක්කාලුවලට ගෙන යාමට කටයුතු සූදානම් කරමින් පවතින බවයි.
අපේ කුණු කසළ ගැටලුවට තිරසාර විසඳුම වී ඇත්තේ කුණු කසළ වෙන්කර වර්ග කර අදාළ කුණු කසළ බැහැර කරන ස්ථානවලට යැවීම බව පරිසර හා මහවැලි සංවර්ධන අමාත්යාංශයේ අපද්රව්ය කළමනාකරණ අංශයේ සහකාර අධ්යක්ෂ සුජීවා ප්රනාන්දු මහත්මිය පවසන්නීය.
“ඉස්සර දිනකට කොළඹ නගරයේ කුණු කසළ මෙට්රික් ටොන් 600 ක් විතර කුණු කසළ අංගනවලට යැව්වා. නමුත් ඒවා වර්ග කිරීම පටන් ගත්තට පස්සේ කසළ ආයතනවලට යවන්න වුණේ මෙට්රික් ටොන් 400 ක් පමණයි. ඒ කුණු ගොඩවල තිබුණු පොලිතින් ප්ලාස්ටික් ප්රතිචක්රීකරණ ආයතනවලට දෙනවා. අනෙක් ඒවායින් කොටසක් කොම්පෝස්ට්වලට දෙනවා. ඒ අනුව මොන පළාත් පාලන ආයතනයෙන් වුවත් තමන්ට ලැබෙන අපද්රව්ය හොඳින් වර්ග කර වෙන් කිරීමට කටයුතු කළොත් අපද්රව්ය එකතු වීම අඩු කිරීමට පුළුවන්” සුජීවා ප්රනාන්දු මහත්මිය පවසන්නීය.
“අපේ රටේ කුණු කසළ ප්රශ්නයට තිරසර විසඳුම වන්නේ කුණු කසළ ජනනය අවම කිරීම හා කුණු කසළ වර්ග කිරීමයි. ඊට අමතරව කුණු කසළ ජනනය අවම කිරීමට හා පොලිතින් සිලි සිලි බෑග් පාවිච්චිය අවම කිරීමයි. ඒ සමඟම කසළ වෙන්කර ප්රතිචක්රීකරණයට සුදුසු ඒවා ඊට යොමු කිරීම හා කොම්පෝස්ට් පෝර නිපදවීමට සුදුසු ඒවා ඊට ලබාදීමට කටයුතු කළ යුතුයි යයි සුජීවා ප්රනාන්දු මහත්මිය පවසන්නීය.
අපේ රෙට් සනීපාරක්ෂක කසළ අංගන හදන්න හැදුවාම සමහර ජනතාව එයට විරුද්ධ වෙනවා. අපේ රටේ මේ කුණු කසළ ගැටලුව විසඳීමට ප්රධාන ගැටලුව ඒකයි. කුණු එකතුවීම් වැළැක්වීමට නම් රටේ පරිසර හිතකාමී තිරසාර විසඳුම් ලෙස ඉදිවන සනීපාරක්ෂක කසළ අංගන පිහිටුවීමට හා ඒවා පවත්වාගෙන යාමට උදව් දිය යුතුයි.
දේශපාලන උසිගැන්වීම් නිසා කලබල නොවී රටට හා තම ප්රදේශයට උචිත පරිසර හිතකාමී වැඩසටහන්වලට උදව් දීම පරිසර හිතකාමී සැමගේ යුතුකම වෙනවා යැයි ද සුජීවා මහත්මිය පවසන්නීය.
මේ සියලු අදහස අනුව අපට කිව හැක්කේ අපේ රටේ කුණු කසළ ගැටලුව අපේම විද්වතුන් පරිසරවේදීන් පාසල් සිසුන් සමඟ ප්රතිපත්ති සම්පාදකයන් එක්ව කටයුතු කර අපටම විසඳාගත හැකි ගැටලුවක් බවයි.