වසර එක්දහස් පන්සියයකට පෙර නිමවූ යෝධ ඇළ නිම්නයේ මිනිස් ජීවිතවල අසිරිය දකිමින්, ඔවුනගේ ජන ජීවිතය, සංස්කෘතික බැඳීම්, පාරිසරික සබඳතා සහ නව ප්‍රවණතා සාකච්ඡා කෙරෙන සංචාරක ලිපි පෙළක පෙර කොටස් පසුගිය සිළුමිණේ පළවිය. මේ සතියේ පළවෙන්නේ එහි සය වැන්නයි.
අපි දැන් සිටින්නේ කලාවැව වානේ සිට කිලෝමීටර් දෙක තුනක් උතුරෙනි. අමණක්කට්ටුව ගම්මානයට පිවිසෙද්දී යෝධ ඇලේ දකුණු පසින් පෙණුනු විජිතපුරකන්ද දැන් පෙනෙන්නේ අපේ වම් පසිනි. ඒ අනුව අපි මේ යන්නේ ඉංග්‍රිසි යූ අකුරේ හැඩයට ආපසු හැරී යන ගමනකි. එය වඩාත් හොඳින් අවබෝධ කරගත හැක්කේ 1:50000 සිතියම පරීක්ෂාවෙනි.
ඉපැරණි යෝධ ඇළේත්, 1978 දී ඉදිකෙරුණු නව ජයගඟේත් වෙනස එයයි. නව ජයගඟ හැකිතරම් කෙටි දුරකින් අනුරාධපුරයට ළඟාවෙද්දී, යෝධ ඇළ නැළවිල්ලේ සැනසිල්ලේ සමෝච්ඡ රේඛා දිගේ ඉදිරියට ගලා යන්නේ වංගු සහිත මාර්ගයකය. නව යෝධ ඇළේ වතුර ඉක්මනින් තිසා වැවට ළඟාවුවද ඒ සමඟ රොන් මඩද, ජලයේ මිශ්‍රව ඇති ඛනිජද, ඒ මඟින් ඇතිවන කිවුලද හරි හරියට තිසා වැවට එක්වේ. එහෙත් පැරණි යෝධ ඇළ එසේ නොවේ. එහි ජලය ගලා යන්නේ සෙමිනි. පළමු සැතැපුම් දාහතක දුරටම ඇත්තේ සැතපුමකට අඟලක් බැගින් වු බැස්මකි. සැතැපුම් 54 ක දුරක් හෙමින් ගලා යන යෝධ ඇළ තිසා වැව දක්වා දුරකදී උපරිමව පල්ලම් බසින්නේ අඩි 30ක් පමණි. මේ නිසා සෑම වංගුවකදීම “දියකළි” නිර්මාණය වීම මගින් ගලා යන රොන් මඩ ප්‍රමාණය අවම වී තැන්පත් වීමත්, ඒ සමඟම විවිධ ඛනිජ ද්‍රව්‍ය තැන්පත් වීමත් නිසා ගලා යන ජලයේ ගුණාත්මකභාවය ඉහළ යයි.
සුද්දන් පුදුම කළ වැව් තාක්ෂණය
අතීතයේදී යෝධ ඇළට ජලය එක් වූයේ කලා වැවෙන් පමණක් නොවේ. යෝධ ඇළ ඉහත්තාවෙන් වූ වැව් පද්ධතිවලින් ගලා ආ ජලයද එක්ව ඇත්තේ යෝධ ඇළටය. එහෙත් නව ජයගඟ ඉදිවූයේ යෝධ ඇළට ඉහළින් නිසා, දැන් ඉහළ පිහිටි වැව් පද්ධතිවලින් ගලා එන ජලය එක් වන්නේ “නව ජයගඟ” ටය. නමුත් යෝධ ඇළෙන් පහළට පැවැති පැරණි වැව් පද්ධති තවමත් හඳුනාගත හැකිය.
“යෝධ ඇළ කියන්නේ නිකම්ම ගලාගෙන ගිය ඇළක් නොවේ. යෝධ ඇළට ඉහළින් තියෙන වැව් පද්ධතිවලින් ගලාගෙන ආ වතුර කඳ යෝධ ඇළට එකතු වුණා. යෝධ ඇළෙන් ගලාගෙන යන වතුර පහළ වැව් පද්ධතිවලට එකතු වුණා. හරියට ඉස්කෝලේ විද්‍යාපාඩමට උගන්වන ස්නායු පද්ධතිය රෑප සටහනේ වගේ. අපේ වැව කියන නිර්මාණයටත් වඩා සුද්දා පුදුම වුණේ මේ වැව්පද්ධතිවල තාක්ෂණේට. මේකට අපි කියන්නේ එල්ලංගාව කියල. ලෝකේ හොඳම එල්ලංගාව තියෙන්නේ හබරණ. හබරණට කිට්ටු හොරිවිල ගමේ.”
යෝධ ඇළට සම්බන්ධ එල්ලංගාවන් තිස් හතරක් තිබේ. මහකණුමුල්ල, මානෑව, කිරලෝගම වැනි පැරණි එල්ලංගා පද්ධතිවලින් වැව් සියයකට අධික සංඛ්‍යාවක් යෝධඇළ හා සම්බන්ධ වී තිබිණි. නමුත් නව ජයගඟ මඟින් මේ සබඳතාව බිඳ දමා, ඉහළින් වූ වැව් පද්ධති සියල්ල නව ජය ගඟට සම්බන්ධ කොට ඇත. එයින් සිදුව ඇත්තේ ඉහත්තාවේ වූ එල්ලංගා පද්ධතිවල ජලය යෝධ ඇළෙන් පහළ වැව්වලට ගලා නොයාමය.
පැරැන්නන් යෝධ ඇළ හැඳින්වූ විශේෂණ නාම
1920 දශකයේ යෝධ ඇළට නොදුරු මානෑව නම් ගමේ විසූ තේවහාමි මුත්තා විස්තර ලේඛනයක් ලියා තිබේ. ඒ සිය ගම ආශ්‍රිතව පිහිටි වැදගත් ස්ථාන ගැනය. ගම පහළින් ගලායන යෝධ ඇළ ගැනද එහි සටහන් කර ඇත. යෝධ ඇළ ගැන පැරණි ලේඛන සොයා යන මට මේ පොත ගැන දැනගන්නට ලැබුණේ මහගල්කඩවල ජයබිම ත්‍රිපිටක ධර්මායතන පරිවේණාධිපති, මානෑවේ විමලරතන හිමියන්ගේ සටහනකිනි.
එම පොතේ යෝධ ඇළට නුවර කලාවියේ ගැමියන් දුන් විශේෂණ නාම කිහිපයක් හඳුනාගත හැකිය. ඒ නම් සහ ඒ වෙනුවෙන් දක්වා ඇති හේතුන්ද මානෑවේ විමලරතන හිමියන් සටහන් තබා ඇත්තේ මෙලෙසය.
මීරිය නදී :- මීරිය යනු සාගරයයි. සාගරයක් බඳු කලා වැවෙන් අරම්භ වී සාගරයක් බඳු තිසා වැවෙන් අවසන් වන නිසා මේ නදිය මීරිය නදිය නමින් හඳුන්වනු ලැබේ.
අශ්වාර නදී :- සැඩ පරුෂ බවකින් තොරව නිහඬව ගලන ගඟකි යෝධ ඇළ. වෙනත් ගංගාවල මෙන් ප්‍රචණකාරී ස්වභාවයක් දරුණු සැඩ පහර සහිතව සතුන්ට හා කෙත් වතුවලට හානි කරන ස්වභාවයක් මේ නදියේ ගතිය නොවේ. මේ සිත් ගන්නා නදිය හැමවිටෙම නිහඬව ගලන බැවින් මෙය අශ්වාර නදිය නමින් හඳුන්වනු ලැබේ.
කින්නර නදී :- කින්නර යනු සංස්කෘත භාෂාවෙන් කිඳුරාට කියන නමකි. බොහෝවිට තරුණ කාන්තාවන් රජ සමයේ රාජ කුමාරිකාවෝ මේ ගඟෙහි නෑමට වැඩි කැමැත්තක් දක්වති. ඔවුන් ගඟ මැදට විත් කෙළි සෙල්ලමින් පීනන විට කිඳුරඟනන්ගේ ස්වරූපයක් ගනී. එම නිසා කින්නර නදිය නමින් හැඳින්වූ බව ඇතැමෙක් පවසති.
ඉසින් බැසි නදී :- රහතන් වහන්සේ හා ඍෂිවරුන් පැන් පහසු වන නදිය බැවින් ඉසින් බැසි නදිය නමින් හඳුන්වනු ලැබේ.
ජයස්ථාල නදී :- කඳු මිටියාවත් ජය ගමිනින් ගමන් කරන බැවින් ජයස්ථාල නමින් හඳුන්වනු ලබයි. වර්තමානයේ භාවිතවෙන ජය ගඟ යන නාමයට වඩා මෙහි ගැඹුරු අරුතක් ඇති බව පෙනේ. ජය ගඟ යන නාමය කුමන අර්ථයක් සඳහා යොදා ගත්තද යන්න පැහැදිලි නැත. ජයස්ථාල නදිය පසු කලෙක ජය ගඟ නමින් හඳුන්වන්නට ඇත.
යෝධ කුණ්ඨ නදී. :- විවිධ හැඩයන් ගනිමින් කෙත්වතු සරු කරමින් ගමන් ගන්නා බැවින් යෝධ කුණ්ඨ නදිය නමින් හඳුන්වයි.
ඇළේ පිහිටෙන් කෙරෙන ගොඩමඩ ගොවිතැන්
යෝධ ඇළත්, නව ජයගඟත් ගලන්නේ මානෑව කන්දට බටහිරෙනි. මානෑවේදී යෝධ ඇළ අසබඩ විසූ තේවහාමි මුත්තා හෙවත්, ‘එකසිය අටේ මුත්තාගේ’ වගතුග සොයා යා යුතුය. එතෙක් යෝධ ඇළේ සිහිල් ජලකඳේ පිහිටෙන් අමණක්කට්ටුවේත්, අලහප්පෙරුමගමත් යසට දිලෙන ගොවිබිම් සොයා යා යුතුය.
යෝධ ඇළේ පහළින් සරුවට කෙරෙන්නේ මඩ ගොවිතැනය. අතරින් පතර ගොඩ ගොවිතැනද කෙරේ. ඊට අමතරව සරුසාර පොල්වතු ගණනාවක් ද හමුවේ. අමණක්කට්ටුව ගමේත්, තෙලියාවැව, හුංගාවිල ගම්වල වෙසෙන්නේ ඉංග්‍රිසි ආණ්ඩුවෙන් ඉඩම් ලබා ගෙන පැමිණි අයය. ඒ කලාවැව යළි ප්‍රතිසංස්කරණයෙන් පසු සිදුකළ ජනපදකරණයේ මුල් පියවරේ ඉඩම් ලද පිරිසයි. අලහප්පෙරුම ගමේ පදිංචිව ඉන්නේ පසුකාලීනව ඉඩම් අල්ලගත් පිරිසය.
“අපිට ඉඩම් දුන්නේ අක්කර දහතුනේ නීතිය යටතේ. දැන් ඉන්නේ ඉඩම් ගත්ත අයගේ සිව්වෙනි පරම්පරාව. දරු මුනුබුරන්ට බෙදිලා ගිහින් දැන් තියෙන්නේ එක්කෙනෙකුට අක්කරේක දෙකක බිමක්… ගොවිතැනෙන් ලාභ ගන්න නම් ඒ ගාණ මදි….” ඒ අමණක්කට්ටුව ගොවි සංවිධානයේ ලේකම්වරයාගේ හඬය.
යෝධ ඇළේ ජලයෙන් වගාව කෙරෙන්නේ බැම්මට පහළින්ම පමණක් නොවේ. යෝධ ඇළේ ඉහත්තාවේද ගොඩ ගොවිතැන සිදු වෙන්නේ යෝධ ඇළේ ජලයෙනි. භූමිතෙල් හෝ ඩීසල් භාවිතා කර පණගන්වන වතුර මෝටරයකින් බට යොදා වගාබිම් වලට ජලය යොදා වගා කරයි.
විජිතපුර විහාරයේ විෂ්ණු දේවාලයේ කපු තනතුර දරණ සෙනෙවිරත්න මහතාද යෝධ ඇළ ඉහත්තාවේ පන්සල් ඉඩමක ගොවි බිමක් පවත්වාගෙන යයි.
“මගේ ඉඩමේ මේ දවස්වල තියෙන්නේ වම්බටු. ඊට අමතරව බණ්ඩක්කා ටිකක් තියෙනවා. ගස්ලබු වගාවකුත් තියෙනවා. වාරෙකට වම්බටු ගෝනි 5-6ක් කඩාගන්න පුළුවන්. ඊට පස්සේ ඒකත් අරගෙන දඹුල්ලට යනවා. දඹුල්ලෙදි එදා දවසේ යන මුදලට විකුණලා රෑ වෙන්න පෙර ගෙදරට එනවා..”
“වතුර ගන්නේ කොහොමද?”
“පහළින් යන රේල් පාරට යටින් යෝධ ඇළට බටයක් දාලා, ඒකෙන් මෝටරේ ගහල වතුර ගන්නවා.”
යෝධ ඇළේ බැම්ම දිගේ යන අපට යෝධ ඇළේ සිට ඉහත්තාවට ඇතිරූ ප්ලාස්ටික් වතුර බට සහිත ගොවි බිම් ගණනාවක් දකින්නට පුළුවන් විය. ඒ අතර මිරිස් වගා, කරවිල වගා, මාළු මිරිස් වගා ගණනාවක් දැකගත හැකිවිය.
හතළිස් හැවිරිදි ආබ්දින් ජුනයිඩ් හිටපු උපාධිධාරි ගුරුවරයෙකි. දැන් ඔහු ගුරුකම අතහැර දමා වගාවට යොමුවී සිටී. අක්කර දෙකක කුඹුරු වගාවක් ඔහුට හිමිය. ඊට අමතරව තවත් අක්කරයක පමණ ඉඩක මිරිස්, මාළු මිරිස් සහ තක්කාලි වවයි. පිය උරුමයෙන් ආ අක්කර දෙකක පොල්වගාවක් දැන් අයත්ව ඇත්තේ ජුනයිඩ්ගේ සහෝදරයටය.
“වතුරෙන් නම් කිසිම කරදරයක් නෑ. යෝධ ඇළ නිසා. මෙහෙට වල් අලි කරදරත් නෑ. වැඩිම කරදරේ රිලවුන්ගෙන් රකින එක. මොනරුත් හිටි ගමන් එනවා.”
අපි ජුනයිඩ්ගේ ගොවිබිම බලන්නට ගියෙමු. මොට්ටැක්කිලියෙන් හිස වසාගත් ඔහුගේ පවුලේ සහෝදරියන් කිහිප දෙනෙකු තක්කාලි සහ මාළුමිරිස් තෝරා අසුරමින් සිටින්නේ දහවල් වන්නට පෙර දඹුල්ලට යැවිය යුතු නිසාය. ජුනයිඩ්ගේ ඉඩමට යාව ඇත්තේ ඔහුගේ සොහොයුරාගේ ගොවිබිමය. ඔහු වවා ඇත්තේ අමුමිරිස් සහ තක්කාලිය. ඒවා නෙළන්නට පැමිණ සිටින්නේ සිංහල කාන්තාවන් කිහිප දෙනෙකි. අප එහි යනවිට ඔවුන්ගේ තේ වෙලාවය.
“අපි ඉන්නේ දියවර ගම්මානේ. අපේ හරියට යෝධ ඇළේ වතුර එන්නේ නෑ. අපි වගාවක් කරනවනම් අහස් දියෙන් විතරයි. මේ කාලෙට වැස්ස නැති නිසා අපිට ගොවිතැන් නැහැ. ඒ නිසා යෝධ ඇළෙන් පහළ ගොවිබිම්වල දවසේ කුලියට වැඩකරනවා. සාමාන්‍යයෙන් දවසේ වරුවක් වැඩ කළාම එක්කෙනෙකුට රුපියල් දාහක් විතර හොයාගන්න පුළුවන්.”
එතැන් සිට ඈත බලන විට පෙනෙන්නේ මැදිවියේ ගොවියෙකු සහ ඔහුගේ බිරිය යැයි සිතිය හැකි මොට්ටැක්කිලියෙන් සැරසුණු කාන්තාවක තනිව වැඩ කරන ගොවි බිමකි. ගොවියා කඩියෙකු මෙන් ලියැදිවලට පැන වතුර බඳී. ඊළඟ මොහොතේ ඔහු එළවළු ගෝනියක් කර තබාගෙන ගොවි බිමේ ඉදිරිපස පාරට රැගෙන යයි. එතැන අමුමිරිස් ගෝනි දහයකට ආසන්න ප්‍රමාණයක් ගොඩ ගැසී ඇත. තක්කාලි පෙට්ටි කිහිපයක්ද වේ.
“මම ජවාඩි. අමණක්කට්ටුව ගමේ. අපි දවල් දොළහට කලින් අස්වැන්න කඩල ගෝනි කරල සූදානම් කරනවා. දොළහ වෙනකොට ඩිමෝ බට්ටෙක් එනවා. ඒකට විලාසම ගහල බඩු පටවගෙන දඹුල්ලට යනවා. බඩු අඩු දවසට අපිත් ඒකේ නැඟලා යනවා. නැත්නම් අපි බයික්වල යනවා.”
වන අලි වෙනුවට එන රිලා හා මොනර කරදර
යෝධ ඇළ බැම්මෙන් පහළ කෙත් වතුයායක් දිගේ ආපසු ඉදිරියට එන අපට යළිත් හමුවන්නේ ජුනයිඩ්ය.
“බයිසිකල් පැදගෙන ඇවිත් මහන්සිත් ඇතිනේ. ඉන්න මම කුරුම්බයක් දෙකක් කඩන්නම්”
ප්‍රතික්ෂේප කරන්නට හේතුවක් නැත. අප කැමැත්තෙන්ම ඔහුගේ ආගන්තුක සත්කාරය විඳ ඔහුට ස්තූති කර යළිත් මඟට පිළිපන්නේ යෝධ ඇළ බැම්ම දිගේ යන අපේ ගමන යළි අරඹන්නටය.
සිතියමේ හැටියට අප පසුකරමින් සිටින්නේ අයිලප්පෙරුමගමය. යෝධ ඇළ බැම්ම පාමුලින් ඇරඹෙන වෙල්යායේ සීමා මායිම් ඇස් මානයට හසු වන්නේ නැත. ඒ නිල්ල මැදින් පොල් රුප්පාවක් පසුබිම් කොට පෙනෙනුයේ ‘අයිලප්පෙරුමගම මුස්ලිම් පල්ලිය’යි. “ගමයි පන්සලයි- වැවයි දාගැබයි” සංකල්පයට තරම් ඉපැරණි ඉතිහාසයක් නැතත් අනුරපුර රජ දවස සිටම වරින් වර මෙරටට පැමිණි මුස්ලිම්වරු අපේ රටේ වැව් ගම්වල සැරිසැරූහ. 1872 වන විට කලාවැවේද මුස්ලිම් ජනපද බිහිවී තිබුණු බව ලේඛනවල සඳහන්ය. අදත් කලාවැව අවට ගොවිතැන ජිවනෝපාය කරගත් මුස්ලිම් ජනයා බහුතරයක් හඳුනාගත හැකිය.
“අපට කියල වගාවෙදි කරන විශේෂ චාරිත්‍ර නෑ. හැබැයි අපිත් අවුරුද්දකට සැරයක් කිරි ඉතුරුම් මංගල්ලෙට, අලුත් සහල් මංගල්ලෙට සිංහලයෝ එක්ක එක හිතෙන් එකතු වෙනවා. ඒක අපේ දෙයක් නොවේ කියන හැඟීමක් අපිට නෑ. කලාවැවේ සිංහලයින්ටත් අපිව ආගන්තුක නෑ. ඕනම ගෙදරකට ගොඩවෙලා තේකක් බීලා, විටක් කාලා යන්න පුළුවන් තරමට අපි එකමුතුව ඉන්නවා”
මව මරා උපන් නව ජයගඟ කුමරා ගැන කතාව ලබන සතියේ
(නවාතැන් පහසුකම් සැපයූ ගාමිණී එදිරිසිංහ මහතාටත්, සංචාරය සඳහා අවශ්‍ය පාපැදි සම්බන්ධීකරණය කළ වජිර ප්‍රසන්න ඉලංගසිංහ මහතාටත්, තොරතුරු සහ අදහස් දැක්වූ නලීන් මිණිපුර මහතා ඇතුළු ගම්වැසියන්ටත් ස්තූතියි!)
