පාසලෙක ඇරැඹුම සිර ගෙවල් සියයක් වැසුමෙකැයි කියැවේ. ඒ ඇත්තක් නම් දහම් පාසලක් ඇරැඹුම සිර ගෙවල් දස දහස් ගණනින් වසා දැමීමක් වනු ඇති. මිනිසා අදහමින්, පවින් වළක්වන දහම ම දහම් පාසලින් ඉගැන්වෙන හෙයිනි.
ලක්දිව දහම් පාසල්හි යටගියාව සලකන කලැ පෙනෙනුයේ කිතුනුවන් ගේ ‘සබත් ඉස්කෝල’ හෙවත් ‘ඉරිදා ඉස්කෝල’ සඳහා ආදේශකයක් ලෙසින් බුදුනු දරුවන් සඳහා පන්සල්හි දහම් පාසල් ඇති කැරුණු බවයි. එහෙයින් එහි ලා දක්නා ලදුයේ ද ‘ඉරිදා ඉස්කෝල’ ආකෘතිය මැයි
මෙසේ දහම් පාසල් ඇරැඹි වැඩි කලක් ගත වන්නට පෙර, අත්යර්ථයෙන් ම බෞද්ධ සම්ප්රදායානුගත වැ සිංහල බෞද්ධ ශිෂ්යයාට ධර්ම අධ්යාපනය ලබා දෙන දහම් පාසල් ‘පැළයක්’ 1918 අගෝස්තු මස දී රෝපණය කැරිණ. ඒ එසේ මෙසේ අතෙකින් සෙසු පටු තැනෙක්හි දු නොවේ; එ කලැ මෙ රට නිල නොවන සඟ රජුන් වැ වැජැඹෙමින්, ජගද් විශ්රැත කීර්තිඝෝෂයෙන් බෞද්ධ ශාසනය ශෝභමාන කෙරෙමින්. ‘පෙරදිගු ධර්ම භාණ්ඩාගාරය, නමින් දනන් තුඬ තුඬ හැඳින්වුණු පරම පුජනීය පැළෑණේ ශ්රී වජඥාන මහනායක ස්වාමීන් වහන්සේ අතින්මය.
අද මහා වනස්පති වෘක්ෂයක් වැ ශත සහස්ර සංඛ්යාත බෞද්ධ ශීෂ්ය - ශිෂ්යාවන් සුපවිත්ර සද්ධර්ම දානයෙන් පරිපෝෂණය කෙරෙමින් සකල බෞද්ධ ලෝකයෙහි අත්යන්ත ගෞරවයට පාත්ර වෙමින්, සමස්ත සද්ධර්ම පාඨශාලා මස්තකාවතංශ වැ ශතාබ්ද පුර්ති මහා මංගල්යය සමරනුයේ ඒ මේ දහම් පාසල් පැළය යි.
පාසලෙක වේ වා, දහම් පාසලෙක වේවා ගුණ කීර්තනයෙහි ප්රධාන මානකයක් නම් එහි ශිෂ්යාදිශිෂ්ය පරම්පරාව යි. ජේ.ආර්.ජයවර්ධන, රණසිංහ ප්රේමදාස , චන්ද්රිකා බණ්ඩාරනායක කුමාරතුංග යන ජනාධිපති - පතිනියනුත් ඩබ්ලි සේනානාක අගමැතිඳු, බර්නාඩ් සොයියා, ලලිත් ඇතුළත් මුදලි ඇමැතිවරුනුත් ප්රමුඛ වැ ගත් යශෝකීර්තිමත් ඡාත්ර පර්ෂදයක් මේ වජිරාරාම දහම් පාසල ඇසුරින් ධර්මාධ්යානය ලැබීම ම මෙහි ප්රමාණාතිප්රමාණ යශෝකදම්බයට හේතු වෙයි. වජිරාරාම දහම් පාසල සිය වස සපුරා මේ උතුම් මඟුල් උලෙළෙහි දී මෙහි විදුහල්පතින් වැ නිශ්ශරණාධ්යාශයෙන්ම අත්යුදාර කාර්ය භාරයෙක නියැළි අසහාය ධර්මදූත නාරද නාහිමියන්, පැළෑණේ වජුඥාන මහානායක ස්වාමීන් ගේ ජීවමාන එක ම ශිෂ්ය රත්නය වැ දැනුදු වැඩ සිටිනා අම්පිටියේ රාහුළ නා හිමියන්, දික්වැල්ලේ මහින්ද නාහිමියන්, බෞද්ධ සන්නිවේදනයෙහි අතිප්රමුඛයකු වූ දරණාගම කුසලධම්ම නාහිමියන්, කඹුරුගමුවේ මහානාග නා හිමියන් යන සාධු ශීල ගුණෝපේත සංඝ පිතෘන් මෙන් ම ඉතා දිගු කලක් මෙහි ප්රධානාචාර්ය වැ සිටි සිරිමෙවන් පියසිංහ මහාශයන්ද පුණ්යානුමෝදනා පුර්වක ගෞරව බහුමානයෙන් සැමැරිය යුතු ය පෙර නොවු විරූ මහත් වග සිරි විදුරුඅරම් දහම් පාසල් රිය පෙරට ගෙන යන වත්මන් නියමු ඇදුරාණන් වන, විසිතුරු දහම් දෙසුමෙන් දනන් සිත් බඳනා ගෞරව ශාස්ත්රවේදී මිගොඩ සුඛිත තුරුණු හිමි සඳුන්ගේ මෙහෙවර වෙසෙසින් ඇගැයිය යුතුය.
බෝධි සත්ව ගුණෝපේත මඩිහේ පඤ්ඤාසීහ මහානායක ස්වාමීන් වජිරාරාම දහම් පාසලෙහි දියුණුවට කළ මෙහෙවර ඉතා උදාරය. ඒ කුළුගැන්වෙන්නේ උන් වහන්සේ එහි ලා ඉදිරිපත් කළ පස් වැදෑරුම් පිළිවෙතිනි. උන්වහන්සේ ගේ අනුජාත ශිෂ්ය රත්නය වැ, වර්තමාන ලංකා ශාසනයෙහි ශ්රමණ සාරුප්ය පරමාදර්ශයක් වැ වැජැඹෙන, සිරි වජිරාරාමාධිපති. තිරිකුණාමලේ ආනන්ද ගරු මහනා සමිඳුන් ගේ ශ්රේෂ්ඨ සංකල්පයක් අනුව ‘සති දහම් පාසල’ නමින් අධ්යාත්ම වර්ධනය ඒකායන ආරම්මණය ලෙස ගෙන සොබැදහම, පරිසරය නිරාමිශ ප්රීතියෙන් අත් මිඳුනා. බස,රැස දෙස නැඟුමෙහි හැඟුම් ඇති පරපුරක් බිහි කිරීමට වජිරාරාම දහම් පාසල පෙරමුණ ගැන්ම මෙරට බුදුනුවන් ගේ මහත් පිනක් මතු වීමෙකැයි සැලකිය හැකි ය.
එයට ම ගැළපෙන ‘සදහම සපිරුණු සමාජයක්- මිනිස් දහම් සරු ලංකාවක්’ යන ගැඹුරු අරුතින් හොබනා ආදර්ශ පාඨය ද මෙතෙක් අඩුවක් වැ පැවැති දහම් පාසල් ගීය ද ගරු මහනා සමිඳුන් ගෙන් දහම් පාසලට මතු නො වැ මුළු බුදුනු වගට ම පිදුණු තිළිණයකි.